کتابخانه الکترونيکي انهار

اعم است و ما بايد برهان بر امتناع غير اين حالت ، اقامه كنيم . آن چه‏
در مدعا وجود دارد امتناع حالت ديگر است مگر در مبدعات كه آنها هم در
حقيقت حادث زمانی نيستند .

برهان بوعلی در اثبات وجود امكان و ماده :

مرحوم آخوند در اين مورد برهانی اقامه كرده اند كه شيخ در " اشارات‏
" و " الهيات شفا " بيان كرده و غزالی اين برهان را سبب حمله و
انتقاد شديد بر فلاسفه قرار داده است و انصافا اين برهان قابل خدشه است‏
. قبل از بيان برهان لازم است مقدمه ای را ذكر كنيم :
در " منظومه " در باب مواد ثلاث پنج جور امكان ذكر شده است ، بلكه‏
چند معنی از امكان داريم به طور اشتراك لفظی . يك امكان در مقابل وجوب‏
و امتناع است و معنای ديگر به معنای امكان استعدادی است كه با امكان‏
ذاتی فقط در لفظ شريكند و معانی آن دو مغاير است . همچنين در " منظومه‏
" وجوه زيادی از اختلاف ميان اين دو معنی از امكان ذكر می‏كند و می‏گويد :
اولا : امكان ذاتی يك اعتبار عقلی و ذهنی است و وجود مستقل در خارج‏
ندارد ولی امكان استعدادی يك امری است كه وجود خارجی دارد و خودش‏
حدوث و فنا دارد . ثانيا : در امكان ذاتی شدت و ضعف معنی ندارد ولی‏
امكان استعدادی قابل شدت و ضعف است . ثالثا : در امكان ذاتی بر خلاف‏
امكان استعدادی قرب و بعد بين ذات ممكن و فعليت ممكن معنی ندارد .
[ بنابر آن چه منظومه می‏گويد ] امكان استعدادی غير از امكان ذاتی است‏
و تا آنجا كه ما تتبع كرده ايم اين مطلبی است كه در ميان متأخرين فلاسفه‏
اسلامی تحقيق شده است و در بيان بوعلی چنين تفكيكی وجود ندارد . در ميان‏
متأخرين اولين بار شيخ اشراق آن را بيان كرده و از آن به بعد بين آنها
فرق گذاشته اند .
با توجه به مقدمه فوق می‏پردازيم به اصل برهان ، برهان برهانی است كه‏