پس بحث مهم " حركت جوهريه " بايد در همينجا مطرح شود . بحث ديگر
اينكه مقولاتی كه تدريج و به يك اعتبار حركت جزء ماهيت آن مقولات است‏
( مثل مقولات أن يفعل و أن ينفعل ) ، آيا در اين مقولات حركت هست يا
نيست ؟ و نيز در همينجا بحث " حركت در حركت " پيش می‏آيد ، در
حاليكه مرحوم آخوند بحث " حركت در حركت " را در نهايت بی نظمی در
سه چهار فصل متفرق بحث كرده اند .
ه : ركن ديگر از " اركان حركت " بحث " زمان يا ماعليه " است .
در اينجاست كه بايد بحث دامنه دار و طولانی زمان مطرح شود ، آيا اصلا
زمان در خارج وجود دارد يا نه ؟ حقيقت زمان چيست ؟ آيا زمان ، طرف‏
يعنی نهايت دارد يا طبع زمان اقتضا می‏كند كه لااول له ولا آخر له باشد ؟
آيا يتقدم علی الزمان شی غيرالباری يا لايتقدم علی الزمان غيرالباری ؟ بعد
به مناسبت " زمان " بحث " آن " مطرح می‏شود . و پس از آن به‏
مناسبت زمان اقسام زمانی بودن مطرح می‏شود و آن وقت بحث " حركت‏
توسطيه و حركت قطعيه " هم در همينجا بايد مطرح شود . البته اين بحث را
در جای ديگری هم می‏شود قرار داد . از جمله بحث‏هائی كه درباب زمان بايد
بشود بحث مهم " سرعت و بطوء " بود كه اين را هم مرحوم آخوند متفرق‏
بحث كرده اند .
4 - از بحث " تعريف حركت " و " اركان حركت " كه فارغ شديم بايد
وارد بحث " اقسام حركت " شويم . اقسام حركت از قبيل اينكه حركت يا
طبعی است يا قسری ؟ و وارد اين بحث بشويم كه حركت قسری چگونه است ؟
البته بحث حركت قسری را چون از نوع قوه فاعلی است درباب محرك هم‏
می‏شود آورد . و همچنين در " اقسام حركت " می‏توان بحث كرد كه حركت يا
طبيعی است يا ارادی . و در اين باب نيز می‏شود بحث كرد كه حركت يا
توسطيه است يا قطعيه . ( اگر چه ايندو از اقسام حركت نيستند بلكه دو
اعتبار و دو معنی درباره حركت هستند ) .
5 - بعد از فراغ از بحث " اقسام حركت " به مبحث " احكام حركت "
بايد بپردازيم . مثلا اين بحث كه چه حركت هائی با هم " متضادان " و چه‏
حركت هائی

490