کتابخانه الکترونيکي انهار

جهت نيز محرك ذات خود باشد ، لازم ، می‏آيد كه تمام اجسام در جميع‏
حركات يكسان باشند چون در جسميت مشتركند .
فخر رازی می‏گويد در هر جسمی سه چيز تشخيص داده می‏شود ، يكی ماده جسم ،
يكی صورت جسم ، و سوم آن چيزی كه خاصيت جسم می‏نامند يعنی قبول ابعاد
ثلاثه . معنی قابل ابعاد سه گانه بودن اينست كه در هر جسمی سه خط عمود بر
هم ( طول عرض عمق ) می‏شود فرض كرد . شكی نيست كه همه اجسام در اين‏
صفت ( قابليت ابعاد ثلاثه ) مشتركند ولی در صورت جسميه چطور ؟ دليلی‏
نداريم كه صورت جسميه در همه اجسام يكی باشد و اگر كسی اشكال كندوقتی‏
خاصيت همه اجسام يكی شد لابد صورت جسميه يكی است ، پاسخ اينست كه‏
ضرورتی ندارد امور متخالفه لازم واحد داشته باشند ؟ شايد صورتهای جسميه در
همه اجسام مختلف ولی در عين حال تمام اجسام در اين لازم واحد اشتراك‏
داشته باشند . و اما آن چيزی كه در ماده بنام ماده تشخيص داديم ، در اين‏
مورد هم برهانی وجود ندارد كه ماده همه اجسام را يكی بداند ، شايد هر
جسمی ماده خاص خود را داشته باشد . بنابراين از اين سه چيز كه در جسم‏
تشخيص داديم فقط خاصيت سه بعد داشتن در همه اجسام بطور قطع مشترك است‏
و ممكن است اجسام در ماده و صورت جسميه مختلف باشند و ركن مقدم جسم هم‏
ماده و صورت جسميه است نه سه بعد داشتن كه يك صفت و نسبت است . پس‏
اين برهان شما كه اگر جسم متحرك لذاته باشد بايد همه اجسام حركات‏
مشترك داشته باشند مخدوش است زيرا آنچه كه جسميت جسم بدان است بيان‏
شد كه در همه يكسان نيست ولی اگر مقصود از جسميت سه بعد داشتن است در
اين صورت از لفظ جسم كه معنی ديگری دارد برای خاصيت آن استفاده شده و
برهان شما نادرست است .

پاسخ آخوند به اشكال فخر رازی بر برهان چهارم

استدلال فخر رازی ادامه دارد ولی آخوند در همينجا درصدد جواب برآمده‏
می‏گويد ، تشكيك فخر رازی در اينكه صورت جسميه در اجسام واحد