فصل 20 اثبات طبيعت برای هر متحركی و اينكه طبيعت مبداء قريب هر

حركتی است خواه آن حركت طبيعی باشد يا قسری و يا ارادی ( 1 )

مقدمه :

قبلا ثابت شد كه هر متحركی محركی دارد ، و نيز گفته شد كه محرك مباشر
در حركات عرضيه طبيعت ، و هر حركتی كه در طبيعت انجام می‏گيرد فاعل‏
مباشر آن ، طبيعت آن جسم و يا به تعبير ديگر صورت نوعيه آن جسم است ،
و يا به تعبير ديگر قوه ای است جوهری در خود آن جسم . حكما بر اين مطلب‏
اصرار دارند كه همه حركات حتی حركات قسريه منشأ قريبش همان طبيعت‏
است . اين مبحثی است كه در آينده هم خيلی روی آن بحث می‏شود ، و در
زمان ارسطو هم مطرح بوده است كه اين جسم ، مثلا يك توپ ، چطور است كه‏
اگر آنرا به سوی بالا پرتاب كنيم به بالا می‏رود در صورتی كه اگر آنرا از
دستمان رها می‏كرديم به زمين می‏آمد ، علت بالا رفتنش چيست ؟ با اينكه‏
بحسب ظاهر ، محرك همراهش نيست ، آيا حركت بدون محرك صورت می‏گيرد ؟
همچنانكه امروزه می‏گويند ، و می‏گويند حركت نيازمند به محرك نيست ، يا
موجی در هوا پيدا می‏شود و نظير آب كه با موجش اشياء را به حركت درمی‏
آورد اين موج هم مثلا توپ را به بالا می‏برد . اين نظريه ای بود در ميان‏
قدما ، نظريه ای را كه حكما از بوعلی به اين

291