فصل 20 اثبات طبيعت برای هر متحركی و اينكه طبيعت مبدأ قريب هر حركتی است خواه آن حركت طبيعی باشد يا قسری و يا ارادی ( 2 ) در فصلی كه تحت عنوان " حكمة مشرقيه " بود ، اثبات شد كه " علةالمتغير متغير " و چون اين [ علل ] نمی تواند تا بی نهايت ادامه پيداكند ، ناچار بايد همه متغيرات و متجددات منتهی شوند به يك متغيربالذات . و نيز گفتيم چون علت تغييراتی كه در طبيعت هست ، خود طبيعتمیباشد نه چيز ديگر ، برای اينكه حركتها يا قسری يا طبيعی و يا نفسانیاست ، حركتهای طبيعی طبق برهانی كه اقامه شده است ، معلل هستند به نيروو قوه ای كه در خود شیء هست كه به آن طبيعت میگويند ، قسرها هم گفتيمكه به طبيعت منتهی میشود ، حركتهای نفسانی هم توأم با استخدام طبيعتاست ، نتيجه اينكه : فاعل مباشر در حركتها خود طبيعت است ، پس جوهرطبيعی بايد متجدد بالذات باشد .تعبير و توضيح " علةالمتغير متغير " در فلسفه بوعلی سپس مرحوم آخوند فرمود : اينكه علت متغير بايد متغير باشد و نيز علتحركتهای طبيعی خود طبيعت است ، اينها را منكران حركت جوهری مثل بوعلیقبول دارند ، ولی آنها مطلب را به شكل ديگری ، نه به شكل حركت در جوهر، توجيه میكنند كه قبلا حرف آنها گذشت و خلاصه اش اينكه طبيعت |