در توصيفی كه ما در نتيجه تحقيقات بارتلمه از احوال حقوقی زنان در عهد
ساسانيان نموديم ، تضاد بسيار نشان می‏دهد . سبب اين تضاد آن است كه‏
احوال قانونی زن در طول عهد ساسانيان تحولاتی يافته است .
بنابر قول بارتلمه ، از لحاظ علمی و نظری ، زن در اين عهد حقوقش به‏
تبع غير بوده و يا به عبارت ديگر شخصيت حقوقی نداشت ، اما در حقيقت‏
زن در اين زمان دارای حقوق مسلمه‏ای بوده است ، در زمان ساسانيان احكام‏
عتيق در جنب قوانين جديد باقی بود و اين تضاد ظاهری از آنجاست . پيش‏
از آنكه اعراب مسلمان ايران را فتح كنند محققا زنان ايران در شرف تحصيل‏
حقوق و استقلال خود بوده‏اند ( 1 ) .

نظام اخلاقی

اگر بخواهيم روحيه و درجه اخلاق عمومی آنروز مردم ايران را بدانيم ،
مدارك كافی و مستقيم در دست نداريم ، ولی از مجموعه قرائن می‏توان به‏
دست آورد كه روحيه و اخلاق عمومی چگونه بوده است .
اخلاق و روحيه دو نوع است : طبيعی و اكتسابی اخلاق طبيعی يك قوم عبارت‏
است از خصايص نژادی و اقليمی آنها ، وراثت و محيط طبيعی و جغرافيايی‏
همچنانكه در خصوصيات جسمی افراد بشر از رنگ پوست و چشم و مو و
خصوصيات اندام مؤثر است در خصوصيات روحی و مشخصات اخلاقی و روحی آنها
نيز مؤثر است . با اين تفاوت كه عامل نژادی يعنی وراثت در اثر اختلاطها
و امتزاجها و ازدواجها و نقل و انتقالها و مهاجرتها از بين می‏رود و شكل‏
ديگر پيدا می‏كند ، اما عامل منطقه‏ای و جغرافيايی از يك ثبات نسبی‏
برخوردار است . عاطفه و مهربانی ، خونگرمی ، مهمان نوازی ، تيزهوشی و
سرعت انتقال ، آبروداری و صورت را با سيلی سرخ نگهداشتن از خصايصی است‏
كه ايرانيان در همه دوره‏ها بدانها ستوده شده‏اند .

پاورقی :
( 1 ) همان مدرك ، صفحه . 354

300