توحيدی يعنی توحيد در ذات و در صفات و در خالقيت توام باشد يا نباشد .اين مطلب نيازمند به توضيح است : هر توجه يا خضوع نسبت به چيزیعبادت نيست ، خضوع نسبت به چيزی اگر جنبه تقديس پيدا كند عبادت است. توضيح اينكه اگر اظهار خضوع انسان صرفا به قصد و عنوان " خود كم بينی" و " خود كم نشاندادن " باشد تواضع و فروتنی است . و اما اگر اظهارخضوع به قصد و عنوان محترم شمردن ديگری باشد آن تعظيم و تكريم استهيچيك از تواضع و تعظيم عبادت نيست فرق تواضع و تعظيم در اين است كهمفهوم و معنی تواضع اعلام كوچكی خود است و مفهوم و معنی تعظيم ، اعلامعظمت و احترام ديگری است . و اما اگر خضوع انسان در برابر چيزی به عنوان تقديس و تنزيه و اعلاممبرا بودن آن چيز از نقص باشد اين عبادت است و برای غير خدا جايزنيست ، چون تنها موجودی كه مبرا از نقص است و شايسته تقديس است ذاتاحديت است . تسبيح و تقديس دو گونه است : لفظی و عملی . تسبيح لفظی به اين استكه انسان با يك جمله لفظی معبود خود را تقديس كند ، مثلا كلمه " سبحانالله " و همچنين كلمه " الحمدلله " كه جميع حمدها را به خدا اختصاصمیدهد و او را فاعل حقيقی همه نعمتها و منشا همه خيرات و بركات وكمالات اعلام میكند ، و همچنين كلمه " الله اكبر " كه خدا را برتر از هرچيز كه در تصور آيد و بلكه برتر از توصيف اعلام میكند ، تسبيح و تقديسلفظی است . اينگونه كلمات جز درباره ذات اقدس احديت جايز نيست ،خواه ملك مقرب و يا نبی مرسل باشد ، نظير اين جملههاست جمله " لا حولو لا قوه الا بالله " . و اما تقديس عملی اين است كه انسان عملی انشاء كند كه مفهوم آن عملقدوسيت آن موجودی است كه آن عمل برای او صورت میگيرد ، از قبيل ركوع وسجود و قربانی البته عمل مانند لفظ صراحت ندارد ممكن است همين اعمال بهقصد تعظيم صورت گيرد و در اين صورت عبادت نيست و خود عمل هم مقدسشمرده نمیشود ، يعنی يك عمل عادی است ، ولی |