يك نويسنده ناپاك سرشت ، زيرا نام ايران و ايرانيت قلم به دست‏
می‏گيرد تا آنجا كه می‏تواند به اسلام حمله می‏كند ، آنكس كه از او تقدير و
تشكر می‏كند و به او مدال می‏دهد عاليجناب پاپ است ( 1 ) .

آيين مانوی

دين مانی ، يكی ديگر از اديان متحرك و زنده عهد ساسانی است ، راجع به‏
عقائد مانی و آداب مانويت كه چه بوده است سخن فراوان است قدر مسلم‏
اين است كه كيش مانی چه از لحاظ عقيده و چه از لحاظ آداب و مناسك‏
بسيار پيچيده و تو در تو است ، عموما معتقدند كه كيش مانی عبارت است‏
از يك سلسله عناصر زردشتی و مسيحی و بودايی بعلاوه ابداعات و ابتكاراتی‏
كه از خود او بوده است ، آقای سيد حسن تقی زاده در دو خطابه محققانه‏ای‏
كه در انجمن ايرانشناسی ايراد كرده می‏گويد :
جمعی از محققين مايل به اين عقيده شدند كه عقائد قديمی ايرانی و مخصوصا
عقيده زروانی و بعضی طريقه‏های غير رسمی و بدعت آميز زردشتيان در دوره‏
اواخر اشكانيان و اوايل ساسانيان در تركيب و بنيان عقائد مانی سهم مهمی‏
دارند ، لكن در نتيجه تحقيقات عميقتر معلوم شد اين شباهت ظاهری است و
ناشی از آن است كه مانی در بيان مطالب خود اصطلاحات هر قوم و امتی را
اقتباس و تعليمات خود را به قالب معتقدات جماعتی می‏ريخت كه در ميان‏
آنها دعوت خود را نشر می‏كرد بعدها به جنبه عقائد مسيحی در تركيب‏
مانويت بيشتر اهميت داده شد و مخصوصا محقق گرديد كه مانی از دين عيسوی‏
بيشتر اطلاع داشت تا از اديان و معتقدات ايرانی و هندی ، ولی البته منبع‏
اطلاعات او دين رسمی مسيحی نبود بلكه بيشتر طريقه‏های " گنوسی " مسيحی‏
بوده كه

پاورقی :
( 1 ) روزنامه اطلاعات ، 12744 مورخه 47 / 8 / 28 ، صفحه 11.

184