پروفسور دخويه ، عربیدان بزرگ ، در مقالهای كه در موضوع طبری و مورخينقديم عرب برای جلد 23 دائرهالمعارف بريتانيكا نوشت به طرز قابل ستايشنشان داد چگونه مسير علوم مختلفه مخصوصا تاريخ در جامعه اسلامی به مناسبتقرآن شريف پيشرفت كرد ؟ و چگونه اين علوم در اطراف هسته مركزی حكمتالهی تمركز يافت . علوم مربوط به زبان شناسی و لغت طبعا در درجه اولقرار داشت . همين كه خارجيان برای قبول اسلام هجوم آوردند احتياج فوری بهصرف و نحو و لغت عرب احساس شد . زيرا كلامالله مجيد به زبان عربی نازلشده بود . برای شرح معانی كلمات نادر و غريب كه در قرآن آمده بود لازمشد اشعار قديم ( عرب ) را به قدر امكان گرد آورند . . . برای درك معانیاين اشعار ضرورت علم الانساب و اطلاع از ايام و اخبار عرب عموما محسوسگرديد . در تكميل احكام كه قرآن برای امور زندگانی نازل شده بود لازم شداز اصحاب و تابعين راجع به اقوال و افعال نبی در اوضاع و احوال مختلفسؤالاتی بشود و در نتيجه علم الحديث پديد آمد . برای تشخيص اعتباراحاديثلازم بود به متن و اسناد حديث وقوف حاصل شود . . . برای تحقيقحقيقت اسناد ، علم به تواريخ و سير و اوصاف و احوال اين اشخاص ضرورتداشت و اين امر باز به طريق ديگری منجر به مطالعه شرح زندگانی مشاهيررجال و تقاويم و ترتيب وقايع و علم ازمنه و اعصار گرديد . تاريخ عرب همكافی نبود ، تواريخ همسايگان عرب علی الخصوص ايرانيان و يونانيان وحميريان وحبشيان و غيره تا حدی برای فهم معانی بسياری از اشارات مندرجهدر قرآن و اشعار قديم مورد لزوم بود . علم جغرافی نيز به همان منظور و بهجهات علمی ديگری كه با توسعه سريع امپراطوری اسلام ارتباط داشت واجبشمرده میشد ( 1 ) . پاورقی : ( 1 ) همان مدرك ، صفحه 391 - . 392 |
