- مولی هستند .
- فقيه كوفه كيست ؟
- ابراهيم نخعی .
- مولی است يا عربی ؟
- عرب است .
هشام گفت : نزديك بود قالب تهی كنم ، هر كه را پرسيدم تو گفتی مولی‏
است . خوب شد لااقل اين يك عرب است ( 1 ) .
در چه عصر و چه زمانی اين چنين فرصت برای ايرانی پيدا شده است كه‏
افتخار پيشوايی دينی مردم نقاط مختلف و كشورهای مختلف از حجاز و عراق و
يمن و شام و جزيره و مصر و غيره را پيدا كند . در زمانهای بعد اين‏
پيشوايی توسعه بيشتری پيدا كرد عجيب اين است كه سرجان ملكم انگليسی ،
قرن اول و دوم اسلامی را كه دوره رنسانس و شكفتن استعدادهای علمی و معنوی‏
ايرانيان پس از يك ركورد طولانی است ، قرنهای سكوت و خمود ايرانی‏
می‏نامد .
سرجان ملكم عمدا می‏خواهد قضايا را از زاويه سياسی و با عينك تعصبات‏
نژادی كه مخصوصا استعمار قرن نوزدهم به شدت تبليغ می‏كرد بنگرد و ارائه‏
دهد از نظر سرجان ملكم آنچه فقط بايد آن را به حساب آورد اين است كه چه‏
كسی و از چه نژادی بر مردم حكم می‏رانده است ، و اما توده مردم در چه حال‏
و وضعی بوده‏اند و چه برده و چه باخته‏اند ، نبايد بحساب آيد .
امثال سرجان ملكم هرگز تاسفی ندارند كه مثلا چرا حجاج بن يوسف آدم‏
می‏كشت و ستم می‏كرد ؟ تاسفشان و در حقيقت اظهار تاسف‏شان تحت اين عنوان‏
است كه چرا يك نفر ايرانی به جای حجاج بن يوسف كارهای او را نكرد ؟
بگذريم از اين جمله معترضه .

پاورقی :
( 1 ) ابوحنيفه حياته و عصره ، فقه و آرائه . تاليف محمد ابو زهره ،
صفحه . 15

359