20 قوله عليه السلام : و قد استفرغتهم اشغال عبادته إلى قوله و شيجة خيفته :
سرگرمى به عبادت و پرستش آنها را از هر شغل و كارى باز داشته است .
يعنى فراغت و آسايشى براى كارهاى ديگر جز عبادت ندارند . پيش از اين دانستى كه فرشتگان آسمان ، كه اجرام فلكيه را به حركت در مىآورند ، اجرامى كه بمنزله بدن ملائك بحساب مىآيد حركتشان حركتى است ارادى كه از روى شوق انجام مىگيرد ، زيرا افلاك در حركت فرمانبردارانه خود شبيه فرشتگانى هستند كه واسطه فيض حق ميان افلاك و خداوند متعالاند و كمال عبادت و حركات دائمى پرستش وقت آنها را از پرداختن به كارهاى ديگر پر كرده است ، چنان كه در اين باره خداوند فرموده است .
يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لا يَفْتُرُونَ [ 3 ] حقايق ايمان بخداوند ، تصديق فرشتگان
[ 3 ] سوره انبياء ( 21 ) آيه ( 20 ) : شب و روز خدا را تسبيح مىگويند و از ذكر و تسبيح سستى نمىكنند .
[ 755 ]
به وجود حق تعالى است ، به سبب آن كه فرشتگان شاهد وجود خويش مىباشند بديهى است معرفتى كه بر وجود حق سبحانه و تعالى از مشاهده وجود الهى حاصل شود معرفتى تام و كامل دائمى است ، و همواره چنين كمالات بالقوّهاى بفعل در مىآيد ، زيرا تصديق داشتن به وجود چيزى كه به دست آوردن آن را واجب بدانى ، قوىترين علّت انگيزاننده بر طلب آن مىباشد . بنابراين ، ايمان ، و تصديق يقينى بر حقانيّت وجودى امرى وسيله جامع و كاملى ميان جوينده و معرفت آن امر و كمال بخشيدن به آن مىشود . و بطور قطع و يقين پويندگان معرفت را عاشق و شيداى مطلوب مىكند ، و رغبت و ميل آنها را به آنچه در نزد محبوب است ، و نه ديگران ، ثبات مىبخشد .
با توجّه به اينكه امام ( ع ) لفظ « ذوق چشيدن » را براى تعقّل فرشتگان و لفظ « شرب آشاميدن » را براى آن معنايى كه از عشق و كمال در ذات ملائكه كمون يافته است استعاره آوردهاند ، استعاره اوّل را با عبارت حلاوت و شيرينى ترشيّحيه كرده ، و از نهايت لذّتى كه از معرفت خداوند براى فرشتگان حاصل مىشود كنايه قرار دادهاند چنان كه ذائقه انسانى از شيرينى لذّت مىبرد .
استعاره دوّم را هم با ذكر « كأس رويّه » ترشيحيّه كرده است زيرا كمال شرب و آشاميدن در اين است كه با جام سيراب كننده باشد ، يعنى جامى كه آشاميدن و سيراب شدن را كفايت كند . اين عبارت كنايه از كامل بودن معرفت فرشتگان نسبت به ديگران مىباشد .
و باز استعاره « قلوب » را با بيان « سويدائها » ترشيحيّه كرده است ، زيرا استقرار عوارض قلبى همچون محبّت و خوف ، به اين است كه تمام قلب را فرا گيرد و در آن نفوذ و رسوخ كند و عبارت « بوشيجة خيفته » امام ( ع ) اشاره به علاقهاى است كه به دليل ترس از خداوند ، با ذات فرشتگان در آميخته و در آن جاى گرفته است ترس ذاتى ملائكه كمال علم آنها به عظمت پروردگار است .
[ 756 ]
لفظ « خيفة » براى علاقه باطنى چنان كه گذشت استعاره به كار رفته است ، زيرا فرشتگان بهنگام لحاظ عزّت و قهاريّت حضرت حق ، خود را در نهايت درجه پست ممكن ، مغلوبيّت و تسليم مىبينند .
