قوله عليه السلام : عباد اللّه إلى آخره
پس از بيان صفات و ويژگيهاى حق تعالى ، امام ( ع ) شروع به پند و موعظه و اندرز كرده و فرموده است . « پيش از آن كه مورد سنجش اعمال قرار گيريد نفس خويش را بسنجيد » . مقصود از وزن كردن نفوس در دنيا رسيدگى به اعمال و تطبيق دادن آنها بر ترازوى عدالت است . يعنى دقيقا مراعات حد وسط امور را كه از افراط و تفريط بدور است داشته باشند . چه دو طرف افراط و تفريط بمنزله دو كفّه ترازويند كه اگر يكى از دو طرف فزونى يابد ،
[ 5 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 246 ) : كيست آن كه به خداوند قرض نيكو بدهد .
[ 671 ]
نقصان پديد مىآيد و زيان حتمى است . و منظور از ميزان آخرت ، طبق نظر متكلّمان كه ظاهر شريعت مىباشد ، مفهومش روشن و نيازى به توجيه و تأويل ندارد . ولى مطابق نظر پويندگان طريقت از صوفيّه ، آن چيزى است كه امام غزّالى ( ره ) بدان اشاره كرده است . براى توضيح مطلب بيان خود غزالى ( ره ) در اين مورد كفايت مىكند كه فرموده است : وابستگى نفس ببدن ، ايجاب مىكند ، كه بدن ، همچون حجابى براى درك حقايق امور باشد . و با مرگ ، حجاب بدن بر طرف مىشود چنان كه خداوند متعال در اين مورد فرموده است : فكشفنا عنك غطاءك فبصرك اليوم حديد [ 6 ] .
از چيزهايى كه براى انسان در روز قيامت كشف مىشود ، تأثير اعمال است كه چه مقدار انسان را به خدا نزديك و يا دور مىسازد ، و از اين مهمتر حتّى اندازه تأثير بيشترى كه بعضى اعمال نسبت به بعضى دارند روشن مىشود .
در قدرت خداوند متعال است كه براى مخلوقات چنان مقرّر دارد كه در آن واحد مقدار اعمال به اضافه تأثير آنها ، در دورى و نزديكى از خداوند را بداند . با توجّه به توضيح فوق در تعريف ميزان و ترازوى سنجش بايد گفت : ميزان ، چيزى است ، كه زيادى و نقصان عمل ، و ميزان تأثيرش با آن تشخيص داده و سنجيده شود . هر چند در عالم محسوسات ميزان انواع گوناگونى دارد از جمله :
1 ترازوى معروفى است كه بدان « قپان » مىگويند .
2 اسطرلاب براى اندازهگيرى حركات فلك ترازوست .
3 خط كش براى تعيين اندازه خط به كار مىرود .
4 آهنگ و نت براى اندازهگيرى صداها ميزان به حساب مىآيد .
همه ميزانهاى ياد شده فوق براى سنجش حقيقى ميزانند و بوسيله همه آنها
[ 6 ] سوره ق ( 50 ) آيه ( 22 ) : آن روز كه حجاب جسمت را از روى جانت بر طرف كنيم چشمانت همه چيز را بروشنى خواهد ديد .
[ 672 ]
كم و زياد سنجيده مىشود ، و معيار سنجش در همه آنها وجود دارد ، و به هنگام تشكيك ، شكل ميزان براى حس كارساز ، و ميزان تمثيل براى تخيّل مفيد معنى مىباشد .
