فرموده است : و لعمرى لو كنّا نأتى الى قوله عود
اين فراز از فرموده حضرت كه سوگند به جان خودم اگر ما مثل شما مىبوديم . . . بازگشتى است به مقصود اصلى ايراد اين كلام ، كه توجّه دادن اصحابش در خوددارى از جنگ مىباشد .
جان سخن حضرت اين است كه اگر آن روز ما در كار خود كوتاهى مىكرديم چنان كه شما امروز كوتاهى مىكنيد . و پيامبر را وا مىگذاشتيم چنان كه شما امروز مرا واگذاشتهايد ، آنچه امروز از پابرجايى دين حاصل شده ، حاصل
[ 318 ]
نمىشد . لفظ « عمود » را براى دين كنايه از نيرومندى و عظمت آن به عنوان استعاره بالكنايه آوردهاند . و سبزى چوب ايمان را كنايه از تازگى و طراوت ايمان در قلبها دانستهاند . در عبارت اول ، اسلام را به خانهاى كه داراى ستونهايى است و در جمله دوّم ايمان را به درختى كه داراى شاخههاى سبزى باشد تشبيه كردهاند .
سپس سوگند ياد كردهاند ، كه با اين سستى و سهلانگارى و با اين خوددارى از تعقيب دشمن به جاى شير ، خون خواهند دوشيد . دوشيدن خون را به عنوان استعاره ، نتيجه كوتاهى و خوددارى از فراخوانى آنها به جا دانسته است .
در بيان اين استعاره امام ( ع ) يارانش را به دليل كوتاهى از كار جنگ به ناقهاى تشبيه كرده است ، كه به دليل بىتوجّهى صاحبش دچار بيمارى شده و شيرش را خشك كرده است ، كه جز پشيمانى سودى ندارد ، زيرا نتيجه تفريط كارى پشيمانى است .
در عبارت حضرت دو نوع سجع به كار رفته : يكى سجع متوازى و ديگرى سجع مطرّف ، ميان « لقم و ألم » سجع متوازى است ، نسبت ميان « جرانه و اوطانه » سجع مطرف مىباشد و بدين سان ميان « عمود و عود » و « دما و ندما » نيز سجع مطرّف است .
[ 319 ]
