مطلب اول آن كه انسان نبايد دلبستگى به دنيا داشته باشد
و اين مطلب از جمله ألا [ 4 ] و انّ
[ 2 ] سوره ابراهيم ( 14 ) آيه ( 3 ) : بگو : بهره بگيريد زيرا بازگشت شما به آتش جهنم است .
-----------
( 3 ) خطبه 44 از همين جلد .
[ 4 ] آنجا كه متن خطبه را آورده چنين است : امّا بعد فانّ الدنيا ، ظاهرا اينجا توجهى به اصل لفظ سخن امام نشده است .
[ 91 ]
الدّنيا قد ادبرت و آذنت بوداع ، استنباط مىشود . امام ( ع ) در اين فراز از سخنان خود اشاره دارند ، به اين كه تمام حالات خوشى كه در دنيا براى هر كس پيدا مىشود از قبيل تندرستى ، جوانى ، مقام و ثروت ، همه از بين رفتنى است و صرفا در اين جهان همراه انسانند ( و نه در آخرت ) و چون هميشه اين حالات در تغيير و فناپذيرى هستند از آنها به « إدبار » تعبير شده است . دنيا در اين سخن به جاندارى تشبيه شده است كه در حال روگرداندن مىباشد ، زيرا معمولا هر گاه براى انسان حالت خير يا شرّى فرض شود ، مرحله نخست روآوردن و مرحله پايان آن روگرداندن ناميده مىشود . مثلا ، اگر انسان در اوّل جوانى باشد ، گفته مىشود جوانى به او رو آورده است و اگر در مراحل پايانى عمر باشد گويند جوانى از او روى برتافته است . چنان كه در كلمه ادبار و دنيا استعاره و تشبيه به كار رفته كلمه « وداع » نيز به طريق استعارى آورده شده است ، زيرا تغيير امور دنيا مستلزم جدايى ، و جدايى دنيا باعث تأسّف انسان براى دنياست . اين نوع برخورد مانند رفتار آدمى است كه هنگام خداحافظى با دوستش ، غمگين مىشود و به گريه و زارى مىپردازد .
بنابر اين كاربرد كلمه « وداع » استعاره است . اين كه فرمود : « دنيا خود خبر از جدايى مىدهد » كنايه از احساسى است كه براى انسان پيدا مىشود ، هنگامى كه مىبيند بتدريج و اندك اندك دارد از دنيا مىرود . و محتمل است كه اعلام دنيا استعاره تشبيه نباشد ، بلكه به صورت زبان حال آمده باشد .
