قوله عليه السلام : الّذى ابتدع الخلق على غير مثال الى قوله . . .
قبله اين عبارت امام ( ع ) اشاره به اين است كه صنايع انسانى پس از صورتبندى مصنوع در قوّه خيال ساخته مىشود . بلكه كارهاى انسانى چه صنعت و چه غير صنعت تحقّق خارجى نمىيابد ، مگر پس از آن كه كيفيّت و چگونگى آن در ذهن تصوّر شود . و اين تصوّرات گاهى از مدلها و اختراع بر صفحه ذهن جلوه مىنمايد ،
چنان كه بر ذهن بسيارى از افراد با هوش صورت و شكلى كه سابقه قبلى نداشته ، افاضه مىشود و سپس مطابق اين صورت ذهنى عينيّت خارجى مىيابد . امّا ، صنع خداوند در مورد جهان و اجزاى آن مبرّاست كه به يكى از دو صورت فوق تحقّق پذيرد .
1 چرا صنع خداوند مترتّب بر صورت خيالى نيست ؟ به دليل اين كه هيچ چيز قبل از خداوند وجود نداشته و هيچ صنعتى بر صنعت خداوند تقدّم ندارد تا حق تعالى به مشابهت آن صنعت ، صنع خود را ايجاد كرده ، و از غير پيروى كرده باشد .
2 چرا صنع خداوند مانند اختراع مخترعين نباشد ؟ تحقيق نشان داده است ، انجام دهنده كارى را در صورتى مخترع مىگويند ، كه مطابق شكل و
[ 713 ]
هيأت ذهنى خود ، شيئى را ايجاد كند ، شكل و هيأت از پديدههايى به دست مىآيد كه صانع اول با عظمت و جلال خود ايجاد كرده باشد ، پس در حقيقت او فاعلى است كه بدون مدل و الگوى سابقى اشيا را تصوير مىكند و در اندازهگيرى اشيا از ديگرى پيروى نمىكند .
با تحقيق فوق روشن شد كه صنع خداوند سبحانه و تعالى چنين نيست كه از روى صورتى مطابق عينيت خارجى كه قبلا وجود داشته است ، ساخته شود پس خداوند اشيا را ابداع و اختراع كرده است و از تمثيل و تشبيه و اندازهگيرى و مطابقت با شيئى كه فرضا وجود داشته باشد به دور است ( چون صنعى قبل از صنع خداوند نيست تا الگوى صنع خداوند قرار گيرد )
