2 فرموده است : لا ابا لكم الى قوله مرام :
اى بىپدرها امام ( ع ) كه قصد دارد با طرح سؤالى آنها را بر يارى دادن به دين خدا برانگيزاند ، به صورت سؤال انكارى ،
علّت سنگينى و سهلانگارى يارانش را از سستى و كوتاهى آنان بر جنگ استفسار كرده ، و توجّه آنها را به فراهم بودن اسباب پيكار و جهاد در راه خدا و خشمگين شدن براى رضاى حق متعال جلب كرده است . سؤال شده است كه آيا دينى كه لازمهاش حفظ و نگهدارى است ، و شما نيز مدّعى آن هستيد ، در شما وجود دارد يا خير ؟
چنان كه خداوند مىفرمايد : وَ ما اُمِرُوا اِلاّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفاءَ [ 1 ] پس از بيان اين سؤال ملامتانگيز از غيرت آنها مىپرسد . غيرت خصلتى نفسانى است كه با شجاعت همراه است . و سپس مىفرمايند : « من در ميان شما بپاخاستم » اين جمله امام ( ع ) آنها را به وحدت و اجتماع برمىانگيزد ، كه حضرت فرياد زده است و از آنها يارى خواسته امّا آنها سستى و سهلانگارى كرده و از
[ 1 ] سوره بيّنه ( 98 ) آيه ( 5 ) : فرمان داده نشدهايد جز اين كه او را پرستش كنيد در حالى كه ديندار با اخلاص باشيد و از باطل روگردان باشيد .
[ 216 ]
فرمان آن بزرگوار سر برتافتهاند . اطاعت نكردن آنها خطا و تقصيرشان را ثابت مىكند . آنگاه حضرت مىفرمايند نتيجه اين سنگينى و قيام نكردن به جهاد ،
كيفرى سخت خواهد بود . با اين عبارت نتيجه بد كار آنها را توضيح داده خطاكارى يارانش را ثابت مىكند ، و سپس مىفرمايد به وسيله شما دشمن گوشمالى نمىخورد و انسان به مقصد عالى مطلوب نمىرسد . اين سخن امام ( ع ) خطاب توبيخآميزى است ، كه عرب را بر اجتماع براى يارى تهييج مىكند .
اصولا چنين سخنانى طبيعت همگان را بر مىانگيزد . پس از بيان اين مطالب حضرت سرزنش را نسبت به ياران خود شدّت مىبخشد و مىفرمايد : من شما را دعوت به جهاد كردم ، شما مثل شترى كه نافش درد بگيرد و از شدّت درد صدا در گلويش بپيچد شانه از زير بار وظيفه خالى كرديد .
لفظ جرجرة را كنايه از بهانهگيرى زياد و ناراحتى فراوان از سختى دعوت به جهاد آوردهاند و به اين دليل كه شتر نر به هنگام درد شكم از ديگر شتران بيشتر فرياد بر مىآورد ، ناراحتى و دلتنگى اصحابش را بدان تشبيه فرموده است . حالت آنان در شانه از زير بار جهاد خالى كردن را تشبيه به شترى كرده است كه كوهانش بر اثر بار گران زخم شده باشد . چنان كه شتر به آسانى حاضر نيست بار بر پشتش بگذارند . هنگامى كه حضرت آنها را براى يارى برادرانشان مالك و اصحابش فرا خواند ، به بهانههاى واهى سهلانگارى كردند و آماده پيكار نشدند و آن تعداد اندكى هم كه آماده شدند سخت مضطرب و نگران بودند ، بمانند اشخاصى كه بزور به سوى مرگ رانده شوند و با نگرانى مرگ را نظارهگر باشند . حضرت در اين عبارت حالت آنان را كه اعلام آمادگى كرده بودند ، به دليل دلهره و هراس آنها به حالت افرادى كه احتضار و مرگ به آنها دست دهد و آنها ترسان و لرزان تماشاگر مرگ باشند ، تشبيه كرده است .
جملات امام ( ع ) و تشبيهات ، همگى براى توبيخ و سرزنش مردم كوفه
[ 217 ]
آورده شده است ، هر چند با عبارتها و كنايههاى گوناگون بيان شده امّا هدف توضيح تقصير و كوتاهى آنها در انجام وظيفه و سرپيچى از اطاعت و فرمان ، آن حضرت است .
[ 218 ]
