قوله عليه السلام : و ارعدت الأسماع لزبرة الدّاعى
« گوشها از هيبت كلام دعوت كننده به محشر به لرزه مىافتند » اين عبارت امام ( ع ) اشاره به امرى است كه هنگام جدائى براى نفوس در قيامت حاصل مىشود . لفظ « زبرة » استعاره از
[ 5 ] سوره طه ( 20 ) آيه ( 108 ) : اصوات براى خدا خاشع مىشوند جز به آهستگى از آنها چيزى شنيده نمىشود .
[ 521 ]
حكم قهر آميز قضاى الهى است كه بر عليه نفوس صادر مىشود . چنان قهر و خشمى كه امكان جواب ردّ دادن بر آن ميسور نيست .
مقصود از فصل الخطاب حتمى شدن حكم خداوند بر عليه آنها پس از ورود به محشر است ، كه بحساب مال و منالشان رسيدگى شود . و حقوقى كه از حقّ النّاس بر ذمهشان باشد وصول شود .
و منظور از « مقايضة الجزاء » معاوضهاى است كه انجام مىگيرد ، اخلاق و رفتار پست و زشت را كيفر ، و اخلاق نيك و حق را پاداش مىدهند . ارزش كار هر كسى را به اندازه استعداد و پذيرشش بحساب آورده ادا مىكنند .
چيزى كه به نظر مىرسد بايد ، در پايان اين بخش از شرح توضيح داده شود اين است كه به كار گرفتن لفظ در معناى مجازى و يا حمل معناى كلام بر معناى تأويلى بجاى معناى ظاهرى در كلام خدا و رسول و اولياء حق زمانى رواست كه يك دليل عقلى إجراى سخن را بر معناى ظاهر شما منع كند . چون در موضوع بحث ما تمام مسلمين به تبع از شريعت معاد را جسمانى دانستهاند و دليل عقليى هم كه جسمانى بودن معاد را منع كند وجود ندارد . نمىتوانيم بدرستى تأويلاتى كه درباره معاد آمده است قطع پيدا كنيم . بنابراين چنان كه ظاهر كلام امام ( ع ) دلالت دارد معاد جسمانى است .
