شرح
چنان كه روايت شده است اين سخن را در روز جنگ صفين ، هنگامى كه مردم براى صلح آماده شده بودند ايراد فرموده است . آغاز كلام با عباراتى شروع
[ 315 ]
مىشده كه بدين مضامين بوده است .
اى ياران صلح طلب من بدانيد كه معاويه و اطرافيانش چنين نيستند كه حق طلب بوده و از اين طرح صلح ، قصد عدالت و رعايت آن را داشته باشند .
اين پيشنهاد را وقتى مطرح كردند كه صدها سواره را فراروى خود ديدند ، كه با لشكريان فراوان ديگرى پشتيبانى مىشدند ، خود را در مقابل سپاهى گران يافتند كه با تداركات عظيم جنگى پيش مىآمدند و سرزمين آنها را در مىنورديدند ، و جايگاهى كه شاميان اردو زده بودند ، با سواره نظامشان اشغال كرده ، اطراف چاههاى آب و چراگاهها را بتصرّف درآوردند . و از هر سو آنها را در ميان گرفته و آثار شكست را بر آنها آشكار ساختند و در نهايت خود را با جمعيّتى روبرو ديدند كه براستى شكيبا بوده ، و كشته شدن ، عزمشان را بر كارزار استوارتر مىكرد ،
مرگشان براى خدا و در راه حق تعالى بود . و چنين مرگى بيشتر آنان را در اطاعت جدّى مىساخت و به ملاقات خداوند حريص مىكرد . آرى چنين هيبتى معاويه و يارانش را به صلح طلبى واداشته ، ولى شما فريب خورده سستى كرديد .
بر خلاف اين سستى و سهلانگارى كه در شما است ، ما در ركاب پيامبر ( ص ) . . .
تا پايان ، سخن حضرت كه ترجمه شد ادامه مىيابد .
مقصود حضرت از بيان اين بخش سخن ، توبيخ و سرزنش يارانش بر ترك جنگ و كوتاه آمدن در برابر دسيسه دشمنان است كه فريب اينان را خورده ، تن به صلح دادند و بيان اين مطلب كه ما در ركاب پيامبر ( ص ) تا بدان حد پايمردى مىكرديم ، يادآورى فضيلت و نحوه عمل خود و ديگر ياران مخلص صحابه پيامبر به هنگام كارزار فراروى رسول خدا ( ص ) به هدف پابرجايى اسلام و آشكار شدن فرمان خداست ، تا بدين وسيله كوتاهى و عقبنشينى شنوندگان را ، نسبت به جديّت و كوشش ياران رسول خدا ( ص ) در امر جهاد ، روشن سازد . امام ( ع ) در آغاز به توضيح سختيهايى كه در اين راه متحمّل شده پرداخته ، و بيان مىدارد
[ 316 ]
كه براى رضاى خداوند ، و حمايت از دينش ، بدون ملاحظه ، پدران و برادرانشان را مىكشتهاند و اين امر موجب سستى آنها در دينشان نمىشده ، بلكه بر ايمان و تسليمشان در برابر فرمان خدا مىافزوده است ، و حركتشان را بر راه روشن هدايت ،
و شكيبايى در طاعت ، و تحمّل سوزش دردهاى پياپى را ، زياد مىكرده است . و در صداقت يارى خود از رسول خدا ( ص ) تا بدين حد جدّى و قاطع بودهاند ، كه هرگاه يك نفر از مسلمين با دشمن درگير مىشده ، بدين قصد بودهاند كه هر كدام بتواند جان ديگرى را از تنش بگيرد .
امام ( ع ) لفظ « كأس » را كه به معناى ظرف آب خوردن است ، مجازا براى جرعه تلخ مرگ به هنگام كشته شدن به كار برده است و با بيان اين جمله ، كه گاهى پيروزى با ما و گاهى با دشمنان ما بود . مىخواهد اين پندار را از ذهن شنونده بيرون كند ، كه اقدام جدّى آنان بر جهاد در راه خدا ، نه به دليل آن نيرومندى بوده ، كه مسلمانها در آن روز داشتهاند ، و پيروزى خود را به يقين مىدانستهاند بلكه با وجودى كه گاهى پيروزى از آن دشمنان مسلمين بوده ، اصحاب رسول خدا ( ص ) در امر جهاد كوتاهى نكرده ، نهايت تلاش خود را به كار مىگرفتهاند .
كلمه « مرّة » در عبارت حضرت به عنوان ظرف ، منصوب است . معناى ضمنى كلام چنين مىشود : گاهى برترى به نفع ما بر دشمنان ، و گاهى به نفع آنان بر عليه ما بود .
