شرح

امام ( ع ) در نخستين بخش اين خطبه با بيان چهار صفت از صفات جلال حق به شرح زير او را مى‏ستايد .

1 خداوند متعال برترين رتبه را دارد : البتّه منظور از « علوّ مرتبه » ، برترى در مكان نيست زيرا چنان كه در گذشته توضيح داديم حق تعالى از جسمانيّت منزّه و پاك است .

بدين جهت مقصود از « علوّ رتبه » برترين معقول است ، به لحاظ اينكه مبدأ و فرجام همه چيز اوست بنابراين چنان كه در گذشته توضيح داده‏ايم ، او برتر مطلقى است ، كه بالاتر از او در وجود و كمال و شرف ، رتبه‏اى نيست ، و معناى نزديكى خداوند به اشيا با توجّه به قدرت و نيرومندى حق تعالى متصوّر است ، چه اوست كه همه چيز را ايجاد كرده ، روشن است كه صانع به صنع خود نزديك است .

2 خداوند به لحاظ جود و بخشش به همه موجودات نزديك است :

دانسته شد كه معناى نزديكى حق تعالى به اشيا نزديكى مكانى نيست ، بلكه نزديكى ، امرى اعتبارى است ، كه عقل ما از جهت نزديك بودن فيض و بخشش خداوند به موجودات و پذيرش نعمت از ناحيه آنها لحاظ مى‏كند ، وگرنه چشم بينندگان او را در نمى‏يابد . آرى چون نعمت خداوند ، در همه جا ظهور و بروز دارد ، بخشش خداوندى را منشأ نزديكى به اشيا مى‏دانيم .

3 هر سود و فضيلتى را خداوند عطا مى‏كند .

[ 498 ]

4 همه مشكلات و سختيها را تنها او برطرف مى‏كند .

شماره سه و چهار از گفتار امام ( ع ) پيرامون صفات حق متعال اشاره به اين است ، كه تمام نعمتهاى صادره بر خلق ، مبدأ آن جود و رحمت خداوندى است چه نعمتهاى وجودى باشد ، مانند تندرستى مال و منال ، عقل و خرد و جز اينها چه عدمى ، مانند رفع سختيها و مشكلات و . . . چنان كه حق تعالى خود نيز به اين حقيقت اشاره كرده و مى‏فرمايد : و ما بكم من نعمة فمن اللَّه ثم اذا مسّكم الضر فاليه تجأرون ثم اذا كشف الضر عنكم [ 1 ] .

و باز مى‏فرمايد : امن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء و يجعلكم خلفاء الارض [ 2 ] .