قوله عليه السلام : و فرّقها أجناسا مختلفات فى الحدود و الأقدار و الغرائز . . . .
مقصود از جنس و حدّ آن چيزى نيست كه « اهل منطق » آن را در عرف خود اصطلاح كردهاند ، بلكه منظور از اختلاف ، اختلاف كلّى و جزئى است كه قبلا متذكر شديم ( اختلاف در عناصر ، هيأت ، شكل و غريزه و . . . ) در لغت به اين نوع اختلاف هم اختلاف در جنسيّت مىگويند . « حدّ شيئى » به نهايت و آنچه بر آن
[ 728 ]
احاطه دارد ، اطلاق مىشود . منظور از « اقدار » اندازههاست و به شكل نيز مقدار گفته شده است .
مقصود از غرائز در كلام امام ( ع ) قواى نفسانى ، اخلاق ، هيأت و صفات مىباشند . و اگر كلمه « حدود » را در عبارت حضرت ، بر معناى عرفىاش « حدّ كامل يا ناقص » حمل كنيم معناى زيبايى است ، زيرا حكمت آفريدگار پاك و منزّه ايجاب مىكند كه بعضى از موجودات از بعضى ديگر ، با حدود و حقايقشان تميز داده شوند و برخى با شكل و هيأت و بعضى ديگر با غرايز و اخلاقشان ، برابر آنچه كه نظام وجود و دستور آفرينش و اراده الهى حكم مىكند .
