قوله عليه السلام : اصرع اللّه الى آخره
در اين فراز حضرت كوفيان را به خوار شدن و بىبهره ماندن نفرين كرده است و سزاوار نفرين بودن آنان را جهل و ظلم به نفس معرّفى مىكند .
نادانى آنها به اين لحاظ بود كه حق را به اندازه باطل نمىشناختند و به همين دليل مورد خشم خداوند قرار گرفتند . امّا دليل اين كه باطل را خوب مىشناختند اين بود كه دنياشناس بودند ، و به جاى فرمانبردارى از اوامر حق به دنيا و خوشيهاى آن دلبسته بودند و از آخرت غفلت داشتند .
احتمال ديگرى كه در شرح كلام امام ( ع ) : « حق را به اندازه باطل نمىشناسيد » ، مىتوان تصوّر كرد اين است : حضرت با اين عبارت به شبهه باطلى كه براى بعضى از آنان پيش آمده و به اين بهانه كه معاويه و يارانش مسلمانند و جنگ با اهل قبله روا نيست ( ) از يارى امام سر باز مىزدند . اشاره فرموده باشد . و معنى اين فراز كه : « كوفيان باطل را از حق بيشتر مىشناسند » بمعنى جهل مركّب آنان كه شديدترين نوع نادانى است مىباشد .
آخرين حدّ توبيخ و مذمّت آنان جهل بسيط و مركّبى بود كه گرفتار آن بودند . نشناختن حق ، جهل بسيط ، و تصديق باطل ، جهل مركّب ، و ظلم به نفس ، از بين بردن حق بود ، كه در ميان آنها رواج داشت .
بعلاوه اين فراز سخن امام ( ع ) بر كورى از فرمان خدا و ناشنوايى و عدم اجابتشان از منادى حق اشاره دارد .
اين سخن امام ( ع ) كه : « شما باطل را ، باطل نمىكنيد » ، اشاره دارد به اين كه آنها منكر را براى خود و ديگران زشت نمىدانستند .
[ 412 ]
