فرمايش امام ( ع ) : لقد ملأتم قلبى قيحا
« دل مرا خون كرديد » ، اين جمله نهايت دردهاى دل و تألّمات روحى آن حضرت را از دست يارانش مىرساند زيرا هر چه آن حضرت در بهتر كردن وضع آنها تلاش و كوشش مىكرد و نصايح مشفقانه مىفرمود آنها توجهى به دستورهاى او نمىكردند . شارح در اين جا ظرافت سخن امام را از لحاظ علم معانى و بيان ذكر مىكند كه : حضرت مجازا از دردهاى دل خويش به چرك و خون تعبير فرموده و به جاى ذكر مقدمه ذى المقدمه را آورده است ، زيرا نهايت درد يك عضو ، چركين شدن آن است و نيز
[ 8 ] سوره نحل ( 16 ) آيه ( 127 ) : بر آنها غمگين مشو و از مكر و حيله آنان دلتنگ مباش .
[ 9 ] سوره شعرا ( 26 ) آيه ( 3 ) : اى رسول ما تو چنان در انديشه هدايت خلقى كه مىخواهى جان عزيزت را از غم اين كه ايمان نمىآورند هلاك سازى .
[ 85 ]
اطلاق لفظ « سخن » بر عمل آنها به عنوان مسبب دردهاى دل آن حضرت يك نوع مجاز است زيرا سخن به معناى پر كردن در حقيقت رابطه ميان دو جسم است ولى در اين جا از آن رابطه ميان دل و فعل كه دوّمى امرى غير جسمانى است اراده شده است . و همچنين جمله : جرّ عتمونى نغب التهمام انفاسا ، « كاسههاى غم و اندوه را جرعه جرعه در كام من ريختيد » ، يعنى لحظه به لحظه غم را به سوى من روانه كرديد اين جمله نيز بطور مجاز به كار برده شده است زيرا جرعه جرعه ريختن معمولا در مورد وارد كردن آب و مانند آن در گلو به كار مىرود . عارض شدن اندوه بر نفس آن حضرت و دردهاى جسمانى كه لازمه آن ، غم و اندوه است و تكرار آن از طرف ياران ، شبيه نوشيدنيى ناگوار بوده كه جرعه جرعه به كام آن حضرت ريخته شود .
كلمه « انفاسا » سخن امام ( ع ) مجاز درجه دوم است زيرا نفس در لغت به طور حقيقى هوايى است كه وارد دستگاه تنفّسى مىشود . بعدها اين كلمه در عرف عام براى آنچه كه به قدر نياز در هنگام داخل شدن هوا نوشيده مىشود به كار برده شده است ، يعنى لفظى كه براى كل وضع شده « نفسا » در جز به كار بردهاند .
در اين مورد امام ( ع ) اين لفظ را در آن مقدار از غم و اندوهى كه لحظه به لحظه از ناحيه يارانش بر او وارد مىشده به كار برده ، و اين درجه دوم از مجاز است .
