قوله عليه السلام : و أجراها على اذلال تسخيرها :
اين عبارت امام ( ع ) مانند اين آيه شريفه است كه : وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِاَمْرِهِ [ 7 ] مقصود از « إذلال » يا ذلّة : ممكن بودن ، حاجت داشتن و نيازمند ايجاد و اداره بودن است . و منظور از ثوابت و سيّار كه در كلام امام ( ع ) آمده است ، هر كدام مفهوم خاصّى دارد كه ذيلا شرح مىدهيم : مقصود از سيّارات هفت ستاره است و عبارتند از :
زحل ، مشترى ، مرّيخ ، خورشيد ، زهره ، عطارد و ماه .
خورشيد و ماه را « نيّرين » و پنج ستاره ديگر را « متحيّرين » مىگويند : دليل متحيّر گفتن به اين ستارگان اين است كه حركت مستقيم انجام مىدهند و پس از توقّفى كوتاه به جايگاه اوّل بازگشت نموده ، و پس از توقّفى ديگر بحال استقامت ، باز مىگردند . امّا خورشيد و ماه ، همواره حالت استقامت و يكنواختى دارند . و ديگر ستارگان آسمان جز اين هفت ستاره كه ياد شد ، ثوابت شمرده مىشوند ، و در فلك هشتم قرار دارند . هر يك از هفت ستاره سيّار حركتى مخصوص به خود دارد ، كه مخالف حركت ستارگان ديگر است .
[ 6 ] سوره صافات ( 37 ) آيه ( 10 ) : گوش فراداران را تيرهاى شهاب تعقيب مىكنند .
[ 7 ] سوره نحل ( 16 ) آيه ( 12 ) : خورشيد و ماه و ستارگان تسخير فرمان اويند .
[ 739 ]
صعود و نزول هر يك از سيّارههاى هفت گانه به هدفى صورت مىگيرد . صعود و بالا رفتن آنها براى رسيدن به شرف [ 8 ] خود است . شرف خورشيد در درجه 19 از برج حمل و شرف ماه در درجه سوّم از برج « ثور » و شرف « زحل » در مرتبه 21 از برج « ميزان » و شرف « مشترى » در مرتبه 15 از برج « سرطان » و شرف مرّيخ در درجه 28 از برج « جدى » و شرف زهره در مرتبه 27 از برج « حوت » و شرف عطارد در رتبه 25 از برج « سنبله » و شرف سياره « رأس » در درجه سوّم از برج « جوزا » و شرف « ذنب » در مرتبه سوّم از برج « قوس » و برج « شرف » تمام مراتبش شرف است . جز اينكه بعضى از مراتب به نسبت بعضى ديگر از مراتب قوّت بيشترى دارد . مادام كه ستارگان به سمت شرف پيش روند بالا مىروند ازدياد پيدا مىكنند به نهايت مرحله كمال كه برسند ، فرود مىآيند و نقص پيدا مىكنند . فرود آمدن هر ستارهاى ضدّ و مقابل شرف و صعود آن ستاره است .
امّا درباره سعد و نحس بودن ستارگان گفتهاند : زحل و مرّيخ نحساند ،
نحوست زحل از مرّيخ بيشتر است مشترى و زهره سعد هستند . سعد بودن مشترى بيشتر است . عطارد با ستارگان سعد ، سعد است و با ستارگان نحس ، نحس مىباشد . خورشيد و ماه در حالت ، تثليث و تسديس سعد هستند ، در حالت مقابله تربيع و مقارنه نحساند . ستاره رأس سعد و ذنب و كبد هر دو نحساند .
معناى سعد و نحس ستارگان اين است ، كه به هم پيوستن سعدها سبب اصلاح امور اين عالم مىشود و لزوما به هم رسيدن نحسها موجب فساد و دگرگونى امور و اشياى اين جهان مىگردد [ 9 ] .
[ 8 ] شرف يك اصطلاح نجومى است . ( مترجم )
[ 9 ] آنچه شارح بزرگوار در شرح كلام امام ( ع ) درباره مراتب و درجات منازل و مقامات ستارگان توضيح فرمودهاند مطابق نظر دانشمندان ستاره شناس گذشته است . با پيشرفت علم هيأت و نجوم بسيارى از اين نظرات امروزه رد شده و قابل قبول نيست . م .
[ 740 ]
