قوله عليه السلام : اذ لا سماء الى قوله ذو اعتماد
عبارت فوق اشاره به اين است كه ازليّت قيام خداوند بذاتش ، و مقدّم بودن او بر همه ممكنات و دائمى بودن وى به چه اعتبار است ؟ . تا توضيحى بر سخن پيامبر ( ص ) كه فرمود :
كان اللّه و لا شيء « خداوند بود و چيزى با او نبود » باشد . امّا مقصود از حجب ذات و الأرتاج محتمل است كه مطابق ظاهر شريعت منظور آسمانها باشد و با اين تصوّر كه خداوند در جايگاه بلند آسمانها قرار دارد ، آسمان به جايگاه پردهدارى شباهت پيدا كرده و لفظ « حجب » را بر آن اطلاق كرده است . و اين كه پردهها « ذات ارتاج » هستند كنايه از اين است كه درها باز نمىشوند و داخل شدن در آنها غير ممكن است . اين بيان امام ( ع ) به صورت استعاره بالكنايه آمده است .
بعضى از دانشمندان مقصود از حجب ذات الارتاج را جسمانيّت بدن انسان دانسته كه محبّت دنيا و تاريكيهايى كه براى نفس حجاب واقع مىشوند ،
او را از مشاهده انوار جلال حق باز مىدارند ، بدان سان كه گويا بر نفس ، براى درك حقايق معنوى قفل زده باشند ، چنان كه خداوند متعال مىفرمايد : أم على قلوب أقفالها « و يا بر دلها براى درك حقايق قفل نهادهاند . » قوله عليه السلام : و لا خلق ذو اعتماد يعنى خلقى كه داراى قوّه اراده باشد ،
و بتواند در امور دخل و تصرّف كند وجود نداشت .
[ 666 ]
6 خداوند ابداع كننده مخلوقات است : يعنى موجودات را بدون مدل و الگوى قبلى اختراع كرده است .
7 حق تعالى وارث آفريدگان است : يعنى همان طورى كه مبدأ آفرينش آنها بوده جايگاه بازگشت و رجوع آنها نيز خواهد بود . اين كلام حضرت اشاره به اين حقيقت دارد ، كه ذات مقدّس حق تعالى دائم ، قائم ، لم يزل و لا يزال است .
همواره بوده و هست و خواهد بود ازليّت و ابديّت قيوميّت تنها شأن اوست .
8 خداوند معبود جهانيان است : معبود بودن حق تعالى در مقايسه با آفرينش است . بدين لحاظ كه او موجودات را ايجاد كرده ، پس سزاوار پرستش آنها واقع شده است . ( دليل معبود بودن خداوند براى جهانيان همين بس كه او همگان را ايجاد كرده و آفريده است ) 9 او رازق و روزى دهنده آنهاست : ويژگى ممتاز روزى دهندگى در مقايسه با ديگر نعمتهايى است كه خداوند به بندگان عطا فرموده ، و از آن جمله : خورشيد و ماه است كه مدام براى رضايت و خوشنودى او در حركتند ، يعنى مطابق اراده خداوند و خير مطلق و نظام كلى جهان مىگردند . اين كه امام ( ع ) از ميان تمام نعمتهاى موجود خورشيد و ماه را براى بيان جلال و عظمت خداوند ذكر فرموده ،
به اين دليل است كه اين دو از بزرگترين نشانههاى پادشاهى او مىباشند .
