10 « واو » در جمله : و المرء فى سكرة ملهية . . . معنى حال را دارد ،
و عمل كننده در حال كلمه « لادمة » مىباشد ، و معنى جمله اين است : در حالى كه شخص بحالت بيهوشى و احتضار گرفتار شده باشد ، ناراحتى سختى دل اطرافيان را فرا گرفته ، و قادر به چاره انديشى نيستند ، كشش دردآورى شخص محتضر را فرا مىگيرد . يعنى فرشتگان قابض ارواح ، جان او را در حال گرفتن مىباشند . چنان كه خداوند متعال مىفرمايد : و لو ترى اذ الظالمون فى غمرات الموت و الملائكة باسطوا ايديهم اخرجوا انفسكم [ 1 ] .
از رسول خدا ( ص ) روايت شده است كه هرگاه مرگ شخص مؤمن فرا رسد ، فرشتگان با پارچه ابريشمى كه در آن مشك و بوى ريحان باشد به سوى او مىآيند به همان آسانى كه موى از خمير بيرون مىآورند ، جانش را مىگيرند و در آن حال به وى گفته مىشود : اى نفس ، با اطمينان كامل و با خشنودى تمام به سوى پروردگار كه داراى روح و بشارت و كرامت است باز گرد .
پس از آنكه روح مؤمن از بدن جدا شود در داخل مشك و ريحان قرار داده و در پارچهاى از حرير پيچيده و او را به اعلى علّينى مىبرند . ولى هنگامى كه مرگ كافر فرا رسد ، خداوند به فرشتگان امر مىكند لباسى كه آميخته به آتش است براى قبض روحش مىبرند و با شدت و سختى جانش را مىگيرند . در آن حال به او گفته مىشود : اى نفس ناپاك ، به سوى پروردگار و عذاب او در حالى كه بر تو خشمناك است باز گرد .
وقتى كه جان كافر را بگيرند ، در داخل همان ظرف آتش قرار مىدهند و
[ 1 ] سوره انعام ( 6 ) آيه ( 93 ) : اگر ستمگران را به هنگام احتضار ببينى كه چگونه در بىهوشى و اضطراب قرار مىگيرند و فرشتگان دستشان را براى گرفتن جان آنها دراز كرده و با عتاب از آنها مىخواهند كه روحشان را تسليم كنند . ( بيچارگى آنها را حس خواهى كرد . )
[ 560 ]
آنگاه روحش را در لباس آتشين پيچيده و به دوزخ مىبرند .
بايد دانست كه منظور از « جذبه درد آورى » كه در حال جان كندن ميّت را فرا مىگيرد ، مثل خارى نيست كه در عضوى از بدن بشكند ، بلكه دردى است كه بر نفس وارد گشته ، تمام اعضا و اجزاى بدن را فرا مىگيرد ، و تا عمق جان نفوذ مىكند . بر خلاف دردهاى موضعى كه اختصاص به دست يا پا پيدا مىكند ، درد جان كندن فرا گير است ، تمام رگ و عصبها و سراسر وجود را مستغرق مىگرداند .
به مثل چنان است كه تمام رگ و پى و اعصاب بدن را از بدن جدا كنند . و گاهى به درخت خارى مثل زدهاند كه در داخل بدن قرار داشته باشد . مقصود از « جذبه مكربة » كه در عبارت امام ( ع ) آمده است ، همين جان كندن است . دشوارى وقتى به اوج مىرسد كه اعضا پياپى و بتدريج بميرند و اين جان دادن را طولانى كرده و رنج و مشقت فراوانى را بدنبال دارد .
