قوله عليه السلام : ايّها النّاس . . .
الى ببال چون امام ( ع ) با بيان اين عبارت در صدد بيان فايده بردن مردم از عترت پيامبر ( ص ) مىباشد ، چنين مىنمايد كه گويا حضرت فايده را قبلا متذكّر شده است . به اين دليل بى آن كه مرجع ضمير را در عبارت قبل آورده باشد ، ضمير را ذكر كرده مىفرمايد : « خذوها » اى مردم از پيامبر ( ص ) اين حقيقت را ( مردگان آل رسول مرده و پوسيدگان پوسيده نيستند ) بشنويد و فرا گيريد سخن حضرت رسول ( ص ) اشاره به آيه شريفه قرآن است كه فرمود : و لا تحسبن
[ 635 ]
الذين قتلوا فى سبيل اللَّه امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون فرحين . [ 1 ] » با توجّه به اين كه دانشمندان اتّفاق نظر دارند و برهان عقلى نيز بر صحّت اين ادّعا ، كه « اولياى خدا هر چند جسدشان كهنه و فرسوده شود ، نمىميرند و فرسوده نمىشوند ، اقامه شده است ، بعضى از كسانى كه در معناى كلام امام ( ع ) « و يبلى من بلى منّا » غور و تحقيق دارند معتقد شدهاند كه سخن امام ( ع ) بر پوسيدگى جسد اولياء اللّه صراحت دارد ، و اين مخالف اعتقاد مردم است كه مىگويند :
« جسد اولياى خدا تا روز قيامت به حال خود باقى خواهد ماند . » نظر ما ( شارح ) در مورد اعتقاد ياد شده بعضى از مردم ، اين است ، كه اين باور از گفته رسول خدا ( ص ) درباره كشتگان بدر و آيه شريفه : وَ لا تَحْسَبَنَّ الْذينَ قُتلوا فى سَبيل اللَّه نشأت گرفته است . پيامبر ( ص ) در جنگ بدر فرمود : شهدا را با جراحات و خونى كه بر جسد دارند دفن كنيد ، زيرا با همين هيأت در روز قيامت محشور مىشوند ، در حالى كه از رگهاى آنها خون جارى است . » در حالى كه ، روايت پيامبر ( ص ) و كلام حق تعالى ، هيچ كدام بر نمردن اجساد و پوسيده نشدن آنها دلالت نمىكند . مقتضاى روايت رسول گرامى اسلام ( ص ) اين نيست كه بدنها سالم مىمانند و تا روز قيامت از آنها خون جارى است ، زيرا اين ادّعاى باطلى است و حسّ و درك ما بر خلاف آن گواهى مىدهند .
معنى صحيح روايت اين است ، كه اين اجساد ، در روز قيامت مجروح بر انگيخته مىشوند و از جراحت آنها خون جارى است ، بدانسان كه به هنگام شهادت بودند .
امّا مفهوم حيات در آيه شريفه ، چنان كه علماى تفسير بر آن اتّفاق نظر دارند ، حيات نفسانى است و اين معنى از علّت نزول آيه نيز فهميده مىشود .
[ 1 ] سوره آل عمران ( 3 ) آيه ( 169 ) : گمان نكنيد ، شهداى در راه خدا مردهاند ، نه آنها زندگانند و در نزد خداوند روزى مىخورند و به آنچه خداوند بدانها عطا مىفرموده است شادمانند .
[ 636 ]
ابن عباس ( ره ) در شأن نزول آيه : و لا تحسبنّ الذين قُتلوا فى سبيل اللَّه حديثى از رسول خدا ( ص ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود : پس از اتّفاقى كه براى برادران شما در احد افتاد و جمعى به شهادت رسيدند ، خداوند ارواح آنها را در كالبد پرندگان سبز رنگى قرار داد كه وارد نهرهاى بهشت گردند و سيراب شوند و از ميوههاى بهشت بخورند و بر قنديلهاى طلاى آويخته در سايه عرش جاى گيرند . هر گاه كه طعم خوش خوردنى و آشاميدنيها را در مىيابند ، مىگويند :
كيست كه خبر روزيهاى بهشتى ما را به برادرانمان در دنيا برساند ، تا از رفتن به جهاد و كارزار خوددارى نكنند و به هنگام جنگ از قافله جهادگران عقب نمانند . خداوند متعال خطاب به آنها فرمود خبر شما را من ببرادرانتان خواهم رساند . و بدين هنگام نازل فرمود :
و لا تحسبنّ الذين قتلوا الآية با توضيحى كه داده شد ، منافاتى ميان كلام امام ( ع ) در اين خطبه ، و روايت رسول اكرم ( ص ) و آيه شريفه وجود ندارد . و مقصود امام ( ع ) بيان فضيلت عترت است و اين كه اولياى خدا در سايه كرامت پروردگارشان جاويد خواهند بود .
