7 ماتحا فى غرب هواه
امام ( ع ) لفظ « غرب » را براى هواى نفسانى
[ 558 ]
شخص متكبر استعاره آورده است . كه چنان شخصى دفتر اعمال نفسانى خود را از گناه پر مىكند ، چنان كه آبكش مشگ خود را از آب پر مىكند . با بيان لفظ « ماتح » كه بمعنى آبكش مىباشد استعاره را ترشيحيّه كرده است . 8 در كلام امام ( ع ) بيست كلمه منصوب به كار رفته است كه عبارتند از :
« نطفة علقه جنينا راضعا وليدا يافعا معتبرا مزدجرا مستكبرا سادرا ماتحا كادحا غريرا مبلسا منقادا سلسا رجيع وصب و نضو سقم و نجيّا . » تمام كلمات فوق به معنى حال به كار رفتهاند و عمل كننده در آنها فعلى است كه قبل از اين كلمات در عبارت آمده است .
كلمه : « سعيا » در كلام امام ( ع ) يا مفعول به است كه در اين صورت عمل كننده در آن صفت كادحا مىباشد و يا مصدرى است كه به جاى فعل به كار رفته و نيازى به فعل ندارد . واژه « يسيرا » صفت است براى ظرفى كه از كلام حذف شده است و « يسيرا » به جاى ظرف محذوف نشسته است . تقدير كلام چنين است « زمانا يسيرا » بعضى كلمه « يسير » را « اسيرا » قرائت كردهاند در اين صورت كلمه « اسيرا » حال خواهد بود . سه كلمه « جزعا قلقا و تقية » در جمله به عنوان مفعول له به كار رفتهاند .
اگر كلمه « يسيرا » را « أسيرا » قرائت كنيم استعاره خواهد بود براى انسان گناهكار و وجه شباهت اين است كسى كه لغزش پيدا كند و در گناه فرو غلطد ،
هواى نفس او را به پستى و ذلّت مىكشاند ، چنان كه شخص اسير و گرفتار را به جايى مىبرند كه دلخواه او نيست .
9 انسان آنچه در دنيا از دست مىدهد ، براى آن عوضى در آخرت به دست نمىآورد ، زيرا در دنيا كمالات اخلاقى و فضايل نفسانى و طاعات و عباداتى را كه براى انجام آنها آفريده شده بود ضايع كرده و از دست داده است و قضاى آنها را
[ 559 ]
انجام نداده . و در آخرت هم راهى براى جبران آنها وجود ندارد .
