مطلب يازدهم امام ( ع ) هشدارى است بر ترسناكترين امورى كه بايد از آن بر حذر بود
تا بتوان از آن در امان بود و آن جمع ميان پيروى از هوا و هوس و آرزوى دراز است و همين سخن را امام ( ع ) در جاى ديگر با ذكر دليل اين دو بيان مىفرمايد كه ما معنى اين قسمت را نيز به آن جا واگذار مىكنيم و در اين جا كافى است كه به يك مطلب اشاره شود كه امام ( ع ) پس از توجه دادن به رفتن از اين جهان و دستور برداشتن توشه سفر ، امر به حذر كردن از اين دو فرموده است ، زيرا اجتماع اين دو صفت وسيله دور شدن از آخرت است ، كه اين خود موجب عدم آمادگى براى سفر و برنگرفتن توشه آخرت مىشود . پس انسانها را از اين دو بر حذر داشته است تا از آنها دورى كنند و با دورى كردن از آنها توجّه به برداشتن توشه سفر و آمادگى براى رفتن از جهان دنيا حاصل شود . با اين دليل ، امام ( ع ) پس از بر حذر داشتن از آن دو دستور توشه گرفتن را صادر فرموده است .
« من الدنيا . . . » در اين عبارت : « از دنيا در دنيا » نوعى لطف و زيبايى نهفته است . و آن اين است : توشهاى كه انسان را به مقام قرب الهى مىرساند ، يا علم است و يا عمل ، و هر دو از دنيا به دست مىآيد ، چرا ؟ زيرا بدون شك ، عمل حركات و سكناتى است كه با هيأتهاى ويژهاى با همين بدن مادّى صورت مىپذيرد و تمام اينها از دنيا و در دنيا حاصل مىشود و امّا اين كه علم از دنياست ، به واسطه اين است كه استكمال آن نيز منوط به همين بدن است كه يا از طريق حواسّ ظاهرى ( حواس پنجگانه ) و باطنى ( خيال ، واهمه و . . . ) و يا به واسطه توجّه عقل به موارد اشتراك و اختلاف امور محسوس به دست مىآيد .
پر واضح است كه اينها نيز از امور دنيوى است و در همين دنيا حاصل مىشود .
در بيان اين عبارت : ما تحرزون انفسكم به غدا امام ( ع ) اشاره فرموده است به اين كه هر گونه توشهاى كه انسان به آن وسيله خود را آماده وصول به جوار رحمت الهى كند باعث كاهش عذاب او مىشود و در روز قيامت كه حتّى اموال و اولاد به درد
[ 104 ]
انسان نمىخورند وسيله نجات او خواهد بود .
اين فصل از سخنان امام در لطافت و ظرافت سخن مراتب و مراحلى را طى كرده است كه انسان را به نحو احسن تحت تأثير اوامر و نواهى الهى قرار مىدهد و اگر در روش سخنان آن حضرت دقت كنيم و عظمت الفاظ آن را بسنجيم و استحكام معانى آن را كه مطابق براهين عقلى است در نظر بگيريم و به زيبايى استعارهها و تشبيها و موقعيّتهاى آنها را توجّه كنيم بخوبى در خواهيم يافت كه اين سخنان جز از سرچشمه علم لدنّى و منابع فيض ربّانى صادر نشده است ،
و اين دقت و تأمّل آن فرصت را به ما خواهد داد كه فرق ميان سخن امام ( ع ) و ديگر سخنان را به آسانى دريابيم . و باللّه العصمة و التّوفيق .
[ 105 ]
