تجاوز به حقوق ديگران است . قرآن ربا گرفتن را تجاوز به حق قرض گيرنده‏
تلقی می‏كند و به قول ما اصلا نا مشروع می‏داند . آياتش را در اين‏
يادداشتهای قديم خودم جمع كرده‏ام : سوره بقره آيات 281 276 :
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم . « الذين ينفقون اموالهم بالليل و
النهار سرا و علانيه فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون
. اين آيه از انفاق و نيكوكاری شروع می‏شود و از همين جا گفتيم استشمام‏
می‏شود كه نظر به همان وامهای به اصطلاح درماندگی است . بعد بلا فاصله‏
می‏فرمايد : « الذين يأكلون الربوا لا يقومون الا كما يقوم الذی يتخبطه‏
الشيطان من المس ذلك بانهم قالوا انما البيع مثل الربوا و احل الله‏
البيع و حرم الربوا ». آنها كه ربا می‏خورند بر نمی‏خيزند مگر مانند كسی‏
كه شيطان او را مس كرده . يعنی مانند مجنون و جن زده و آدمی كه عقل و
هوش و فكرش را از دست داده . يعنی قرآن می‏خواهد بگويد ربا خواری كأنه‏
تأثيری در فكر و هوش می‏كند انسان را ديوانه می‏كند . اين به موجب آن‏
است كه گفتند : « انما البيع مثل الربوا ». گفتند چه فرقی می‏كند كه‏
انسان خريد و فروش كند يا ربا بخورد « و احل الله البيع و حرم الربوا
. ولی اينجور نيست خدا بيع را حلال كرده و ربا را حرام .
« فمن جاءه موعظة من ربه فانتهی فله ما سلف و امره الی الله ». مقصود
اين است كه اگر موعظه‏ای درباره ربا بيايد و منتهی بشود يعنی از اين‏
ساعت ديگر توجه به دستور بكند ، « فله ما سلف »گذشته‏ها همه محو شده ،
گذشته‏ها گذشته . « و امره الی الله »يعنی در

51