همين معنی مقصود است يا آنكه در اين باب ، ربا به معنی ديگر است و آن‏
زيادتی از لحاظ وزن يا كيل در فروش هم جنس می‏باشد ؟ شك نيست كه ربا
به اين معنی و ربا به معنی اول مفهوما و مصداقا مختلف است . مثلا اگر
كسی يك من شير بدهد و نيم من روغن بگيرد ، از نظر فضل اقتصادی آنكس كه‏
روغن گرفته است ربا گرفته است و از نظر فضل وزنی آنكس كه شير گرفته‏
است ربا گرفته است . شك نيست كه ربا در فقه اسلام به يك معنی است و
يك ريشه دارد و چون در باب قرض مسلم است كه مقصود تحريم فضل اقتصادی‏
است بايد دانست كه در باب رباء معاملی هم همين معنی مقصود است ( 1 )
و هيچ فقيهی نگفته و به خاطرش خطور نكرده است كه باب رباء معاملی‏
هويتا غير از باب رباء قرضی است به طوری كه در يكی مراد از ربا فضل از
لحاظ وزن و كيل است و در ديگری مراد فضل از لحاظ ارزش است . خلاصه آنكه‏
اگر بگوئيم مراد از ربا در معامله ، مطلق تفاضل وزنی و كيلی است لازم‏
می‏آيد كه اين را تعبدی بدانيم كه ملاكش غير از ملاك حرمت ربا در قرض‏
است و غير از آنست كه خدا درباره‏اش « لا تظلمون و لا تظلمون » می‏فرمايد
، و چنين تعبدی بسيار هم بعيد است . مثلا بايد بگوئيم اگر كسی يك من عطر
قمصر بدهد و يك من و چارك گل بگيرد ربا گرفته است ، در حالی

پاورقی :
1 - يعنی در ربای قرضی موضوع و عنوان عدم جر منفعت است و در ربای‏
معاملی موضوع اين نيست ، اما غرض و هدف همين است . بهترين دليل شايد
اين است كه تعليلات حرمت ربا به اين صورت است كه اگر كسی يك درهم‏
ربا بخورد چنين و چنان می‏شود . درهم مقياس ارزش است . در ربای معاملی‏
آنطور كه قوم می‏گويند رباخور درهمی از ربا ده را نخورده است .

217