نظر طبيعت حقوقی است بدون توجه به جنبه شرعی كه شرعا ربا گرفتن حرام‏
است يا حلال . يعنی قرض ربوی دادن فی حد ذاته ، از نظر علمی و از نظر
طبيعت حقوقی آيا ظلم است يا نه ؟ خيلی از مسائل حقوقی را انسان با عقل‏
و فكر خودش و از روی استدلال می‏تواند به دست بياورد كه ذی حق است يا
خير . يك وقت است كه می‏گوئيم از نظر طبيعت حقوقی آنكس كه پول خودش‏
را به ديگری قرض می‏دهد واقعا استحقاق دارد كه در برابر اين پول چيزی‏
بگيرد منتهی در مواردی خلاف رحم و عاطفه است . اين يك مسئله ديگر است‏
. در باب اجاره هم همين حرف پيش می‏آيد . كسی كه خانه‏اش را اجاره‏
می‏دهد از نظر طبيعت حقوقی حق دارد مال الاجاره بگيرد . اما صاحب ملكی كه‏
متمكن است و احتياج چندانی ندارد اگر از مستأجرش كه در عسرت و تنگدستی‏
است مطالبه اجاره كند . قساوت و بی‏عاطفه‏گی است . بنابراين در مورد ربا
بايد اول اين مسئله را حل كنيم كه آيا قرض دادن ربوی از نظر طبيعت‏
حقوقی با اجاره هيچ فرقی نمی‏كند يا فرق دارد ؟ اگر فرق نمی‏كند پس اين‏
اشكال هم از نظر شرعی قهرا مطرح می‏شود كه چگونه شارع جلو قرض دادن ربوی‏
به يك مستمند را به اين شدت گرفته ولی جلو اجاره دادن خانه به يك‏
مستمند را نگرفته و فقط توصيه اخلاقی كرده ، نگفته اگر كسی نمی‏تواند مال‏
الاجاره خانه‏اش را بپردازد ، اگر بگيريد حرام است ، بلكه مثل خيلی موارد
ديگر امر به احسان كرده است .
اين چگونه است ؟ . به نظر من اينطور رسيده و امر واضحی است كه قرض‏
ربوی از نظر طبيعت حقوقی غير قابل پذيرش و غير

45