حلال فرموده است و ربا را حرام كرده است ( 1 ) . صيغه ، مبين نوع معامله‏
است يعنی مقام اثبات است . لذا اگر عملی حقيقتش ربا باشد و به صيغه‏
بيع باشد ، همان ربا است و حرام است . حيل ، نوع عمل اقتصادی را عوض‏
نمی‏كند بلكه شكل ظاهری آن را تغيير می‏دهد . حقيقت بيع در جائی است كه‏
عوضين متغايرند و ربا در جائی است كه احد العوضين مثل عوض ديگر است و
زياده .
4 - بايد ديد آيا حيله در احكام شرع جايز است يا نه ؟ و اصولا حيله چه‏
معنی دارد ؟ يك وقت شخص حيله می‏كند به اين معنی كه خود را از موضوعی‏
به موضوع ديگر خارج می‏كند مثلا سفر می‏كند تا نماز را قصر كند و روزه را
افطار كند . اين جايز است زيرا كه در حقيقت بر خلاف غرض شارع عمل‏
نكرده است . شارع خودش در مورد حضر حكمی وضع كرده است و در مورد سفر
حكمی ديگر ، ( 2 ) و مانع نشده است ا ز سفر اختياری و اگر می‏خواست مانع‏
شود و مثلا بگويد در ماه رمضان سفر نكنيد می‏توانست ولی نخواسته است .
مثال اين نحو حيله در قوانين مدنی اين است كه اگر برای اشخاص متأهل‏
قانون معافيت از خدمت سربازی باشد و برای غير متأهل معافيت نباشد ،
اگر كسی اقدام به تأهل كند خود را از موضوعی به موضوع

پاورقی :
1 - قبلا نيز احتمال داديم كه بعيد نيست قريش كه تاجر پيشه بودند ،
تجارت را با ربا يكی می‏دانستند نه اينكه مطلق معاوضه ولو به صورت ساده‏
باشد .
2 - هر يك از موضوعات از نظر شارع حكم شرط را دارد . لهذا گفته‏اند :
كل موضوع شرط و كل شرط موضوع . غرض شارع متفرع بر تحقيق شرط است ولی‏
تحقق شرط جزء اغراض شارع نيست بر خلاف مواردی كه غرض به هر حال ولو به‏
ايجاد موضوعاتی و جلوگيری از تحقق موضوعاتی بايد تأمين گردد .

239