اراده در مرتبه ذات چگونه تصوير می‏شود ؟

يك حديثی از امام رضا عليه‏السلام است كه : " « لا يعرف ها هناك الا
بما هاهنا » " .
مخلوقات وسيله‏اند برای شناختن خداوند . آنها هم حامد پروردگارند و هم‏
مسبح . يعنی كمالات مخلوقات حاكی از كمال پروردگار است .
مسبح‏اند چون نقص دارند ، و پروردگار را تنزيه می‏كنند كه او اين نقائص‏
را ندارد .
ما در مورد انسان به چه كاری اختياری می‏گوئيم ؟ فعلی كه از روی علم و
شعور و ادراك باشد و در قدرت ما باشد .

اراده چيست ؟

پس اراده چيست ؟ آيا شوق و اشتياق است ؟ نه ، چون در انسان هم شوق‏
با اراده دو تا است . خيلی چيزها را انسان اراده دارد ولی شوق ندارد ، و
برعكس .
انسان از آن جهت كه عاقل است و يك شی‏ء را تعقل می‏كند ، اين تعقلش‏
وجود آن را اقتضا دارد . يك چيزهائی است كه طبيعت انسان اقتضای آن را
دارد ، مثلا وقتی گرسنه است ، ميل به خوردن پيدا می‏كند . گاهی چيزی را
شديدا مشتاق است ، ولی آن را اراده نمی‏كند ، چون با طبيعتش موافق نيست‏
. گاهی به عكس است ، شوق نيست ولی اراده هست . مثلا انسان يك دوای‏
بدمزه‏ای را می‏خورد ، در حالی كه طبع فرار می‏كند .
پس كاری كه ملايم طبع است ، مورد شوق است .
و كاری كه ملايم عقل است ، مورد اراده است .
حال ، آيا اراده غير از تعقل ما است ؟ يا حقيقت اين است كه تعقل ما
عين اراده ما است ، يعنی ملايمت يك كار با عقل ما همان اراده ما است ؟
حال ، حداكثر فرض كنيم كه در انسان دو تا باشد ، اما در ما يك‏
خصوصيت

433