باطن اين عالم است ، نشئه ديگری است در باطن اين عالم ، و آن نشئه‏ای كه‏
در باطن عالم است جسمانی هم هست . در عين حال كه جسمانی است مادی‏
نيست ، ماده و حركت در آن نمی‏باشد .
- : [ اين با آيات قرآن منافات ندارد ؟ ]
استاد : خوب ، اين حالا بستگی دارد ، اين جور مسائل خيلی دقيق است .
در مسائلی كه اينقدر دقيق است ، اينها می‏گويند كه فهم عوام‏الناس هرگز
نمی‏تواند ملاك قرار بگيرد . حالا فرض كنيد كه شما گوينده اين كلمات‏
بوديد و می‏خواستيد اين را بگوئيد ، به هر زبانی كه شما بگوئيد آن بقال سر
كوچه می‏تواند اين مطلب را بفهمد ؟ او به حد فهم خودش می‏فهمد . ولی يك‏
شخص كه عارف به معارف باشد ، آن وقت می‏تواند بفهمد كه منظور گوينده‏
اين است ، نه آن . بنابراين اختلاف در اين جورجاها لابد منه است ، اساسا
نمی‏تواند نباشد .
- : آنها می‏گويند منافات ندارد ؟
استاد : نه ، نه اين كه منافات ندارد ، بلكه می‏گويند همين را می‏گويد ،
البته يك كسی بايد به اين زبان آشنا باشد ، يعنی به خود مطلب آشنا باشد
تا بفهمد كه او دارد چه می‏گويد . تا خود مطلب را كسی آشنا نباشد ،
نمی‏تواند بفهمد كه اين همان را دارد می‏گويد . بعلاوه ، آن يك چيزی است‏
كه برای عموم گفته شده ، هر كسی بايد در حد خودش يك چيزی از آن بفهمد و
از همان استفاده كند .

303