يك سؤال در اينجا هست ، و آن سؤال اين است كه آيا علم حق تعالی به‏
اشياء منحصر به همين علم است ؟ و آيا اساسا علم واجب تعالی مراتب دارد
؟ يا علم حق تعالی به اشياء مراتب ندارد ؟ به تعبير ديگر ، آيا اشياء از
يك جهت مكشوف ذات پروردگار هستند ؟ يا از جهات مختلف مكشوف ذات‏
پروردگار هستند ؟

مراتب داشتن علم پروردگار

اين مطلب اگر در كلمات شيخ هم نباشد در كلمات متأخران از شيخ هست .
اين حكما می‏گويند كه علم حق تعالی به اشياء مراتب دارد . و اشياء به‏
مناطهای متعدد برای پروردگار مكشوفند . اين [ كه گفته شد ، ] يكی از
مناطها است . [ مرحوم حاجی سبزواری می‏فرمايد : ]

اذ يكشف الاشياء مرات له

فذا مراتب يباين علمه

عناية و قلم لوح قضا

و قدر سجل كون يرتضی ( 1 )

اين همان مطلبی است كه شما در تعبيرات اسلامی و مذهبی هم می‏بينيد .
مسأله اينكه الواحی و لوح محفوظی هست ، [ همان مراتب علم خداوند است :
]
" « بل هو قرآن مجيد فی لوح محفوظ »" ( 2 )
" « يمحوا الله ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب »" ( 3 )
" « وانه فی ام الكتاب لدينا لعلی حكيم »" ( 4 )
" « و عنده مفاتح الغيب لا يعلمها الا هو »" ( 5 ) .

پاورقی :
1 - [ شرح منظومه، المقصد الثالث، الفريده الثانية ] .
2 - سوره بروج / 21 و . 22
3 - سوره رعد / . 39
4 - سوره زخرف / . 4
5 - سوره انعام / . 59

378