اصطلاح علم فعلی و انفعالی در كلام شيخ نيست ولی حقيقت آن هست يك مطلب ديگر كه بايد عرض كنم اين است كه گفتيم : علم تقسيم میشودبه علم فعلی و علم انفعالی ، به همين بيانی كه الان عرض كردم . يادماننيست كه اين اصطلاح علم فعلی و انفعالی در كلمات شيخ آمده باشد ، وظاهرا هم نيامده . ولی اصل مطلب در كلمات شيخ هست كه علم دوگونه است: علم حاصل از معلوم كه معلوم مبدأ علم است و عالم منفعل است ، و ديگرعلمی كه علم مبدأ معلوم است .علم مع المعلوم و علم قبل المعلوم يك اصطلاح ديگری ، كه اين هم صرف اصطلاح نيست و درباره يك حقيقتاست ، اين اصطلاح نه خودش در كلام شيخ آمده و نه اصل مطلب آن . و بلكهشايد شيخ اساسا به اين مطلب توجه نداشته است . و آن اين است كه در يكتقسيم ديگر میگويند علم بر دو قسم است : علم فعلی و علم ذاتی . يا بهتعبير شايد رساتر : علمی كه مع العلوم است ، و علمی كه مقدم بر معلوماست . سؤال : اين همان تقسيمی است كه در صفات میشود و به صفات ذاتی و غيرآن تقسيم میكنند ؟ استاد : نه ، اين فرق دارد . علمی كه با معلوم است و به يك اعتبار عين معلوم است ، و علمی كه قبلاز معلوم است . آن علم قبل از معلوم را به يك اعتبار میتوانيم علم ذاتیهم بناميم . مقصود چيست ؟ |