اعتباری است ؟ و يا اينكه جامعه وجود دارد و فرد وجود واقعی ندارد . [
البته مقصود از اعتباری بودن وجود فرد روشن است كه وجود شخصيتی و روحی و
روانی اوست و نه وجود شخصی و جسمانی او ] .
اين مسئله در هر صورت به مسئله جزء و كل مرتبط می‏شود نه به جزئی و كلی‏
[ طرفداران اصالت فرد ] اگر اينطور بگويند كه آنچه واقعا وجود دارد
افراد انسان است و اجتماع به كلی اعتباری است .
اين مسلم به اين شكل نيست . چون اگر انسان تنها وجود حيوانی و گياهی‏
او بود همين طور می‏شد . مثل مجموعه آجرها ، درختها ، و يا گوسفندها ولی‏
وجود انسانی انسان ، وجود عقلانی اوست ، وجود فرهنگی و فكری انسان است .
انسانها در وجود فكری و فرهنگی روی هم اثر می‏گذارند . من فرهنگی من ، از
همه انسانها در گذشته و حال اثر می‏گيرد .
طرفداران اصالت اجتماع می‏گويند انسان از جهت فرهنگ و عقل ، هر چه‏
دارد از اجتماع است انعكاسی است از آنچه كه در جامعه رخ داده است .
اين نظريه ، افراطی است .
ما قبول نداريم كه تمام من انسان ، آن چيزی است كه از خارج و اجتماع‏
گرفته است . جوهر من هر كس از وجود فردی وی پديد آمده و آنچه كه از
جامعه می‏گيرد جنبه تغذيه دارد .
حقيقت اين است كه جامعه انسان نه مانند مجموعه‏ای از جمادات است نه‏
مجموعه گياهان يا حيوانات ، بلكه ميان افراد انسان به نوعی تركيب [
حقيقی ] وجود دارد . همانطور كه اكسيژن و هيدروژن روی هم اثر می‏گذارند
انسانها هم از نظر روحی در يكديگر تأثير گذاشته و هويت روحی جديدی‏
می‏يابند . فرق اين تركيب با ساير مركبات واقعی ، [ در اين است كه در
اينجا كثرت افراد ( بر خلاف ساير تركيبهای حقيقی ) تبديل به وحدت‏
نمی‏شود و انسان الكل جدای از مجموعه افراد ، و بعنوان يك واحد حقيقی‏
وجود ندارد ] ( 1 ) .

پاورقی :
[ 1 ] چون در يادداشتهای اين درس ، جای اين جمله خالی بود ، با توجه‏
به مطلب ، جمله داخل پرانتز از كتاب " جامعه و تاريخ " استاد ، در
جای خالی قرار گرفت .

22