چرا سنگ رو به بالا می‏رود ؟ چه بنا بر نظر قدما كه می‏گفتند سنگ به طبع‏
خودش پائين می‏آيد و چه به مبنای جديد كه می‏گويند جاذبه سنگ را پائين‏
می‏آورد ، اين سؤال پيش می‏آيد كه چرا وقتی ما به سنگ ضربه وارد می‏كنيم ،
سنگ رو به بالا می‏رود ؟
اين مسئله‏ای است كه از زمان ارسطو مطرح بوده ولی جواب درستی به آن‏
نداده بودند . جوابی كه خود ارسطو به اين سؤال داده جواب خيلی ضعيفی‏
است . و از جمله حرفهای خيلی خوبی كه در فلسفه اسلامی پيدا شده توجيه‏
حركت قسری است . ارسطو معتقد بوده علت اينكه سنگ به طرف بالا می‏رود
هواست كه از زير به او فشار وارد می‏كند . يعنی ما وقتی به سنگ ضربه‏
می‏زنيم در هوا موج ايجاد می‏كنيم ، موج هوا فشاری ايجاد می‏كند و فشار
هواست كه سنگ را به سمت بالا می‏برد . توی آب هم همينطور است يك‏
شناگر كه يك حركت به آب می‏دهد يك موج از پشت سرش پيدا می‏شود و آن‏
موج او را جلو می‏برد . پس بنابراين الان كه سنگ بالا می‏رود ، اين سنگ‏
نيست كه بالا می‏رود اين هواست كه او را بالا می‏برد .
ولی بوعلی و امثال او نظريه ديگری دارند و می‏گويند : ضربه در طبيعت‏
سنگ اثر می‏گذارد و در طبيعت سنگ ميلی پيدا می‏شود و آن ميل كه در درون‏
خود سنگ است او را به بالا می‏كشاند . يعنی يك نيروئی كه اسم آن را ميل‏
می‏گذارند آن را می‏كشاند به بالا . مسئله ميل از حرفهائی است كه در دوره‏
اسلامی پيدا شده است .
البته اينجا يك اختلاف نظر ميان بو علی و ملاصدرا هست . حرف ملاصدرا
يكدرجه بالاتر از حرف بوعلی است . بوعلی معتقد نيست كه طبيعت تغيير
كند می‏گويد فقط ميلی و قوه‏ای در آن ايجاد می‏شود . ولی ملاصدرا می‏گويد خود
طبيعت تغيير می‏كند ، جوهر طبيعی تغيير می‏كند . اين خيلی حرف مهمی است.
آن نظريه‏ای كه از گاليله نقل می‏كنند و نيوتون هم می‏گويد ،

193