يعنی اگر قبلا فكر می‏كرديم ، اين جور تصميم نمی‏گرفتيم كه تصميم گرفتيم .
معنای اينكه انسان بايد روی كاری كه می‏خواهد انجام دهد فكر بكند ، اين‏
است كه به قول امروز به عكس‏العمل‏ها و لوازم آن كار فكر كند ، كه اين‏
كار چه اثری به دنبال خود می‏آورد ؟ چه عكس‏العمل‏هايی ايجاد می‏كند ؟ مرا
به كجا خواهد كشاند ؟ و به تعبيری كه پيغمبر اكرم فرمود : عاقبت آن‏
چيست ؟

عاقبت بينی

شخصی آمد خدمت رسول اكرم و عرض كرد : يا رسول‏الله ! به من نصيحتی و
موعظه‏ای بفرمائيد . نوشته‏اند كه ايشان سه بار اين جمله را تكرار كردند ،
فرمودند : آيا اگر من بگويم تو به كار می‏بندی ؟ گفت : بله . ( البته اين‏
تكرار برای اين بود كه جمله‏ای كه می‏خواستند بگويند ، بيشتر در ذهنش رسوخ‏
پيدا بكند و بفهمد كه جمله با ارزشی است و نبايد فراموش بكند ) . بعد
فرمود : « اذا هممت بامر فتدبر عاقبته » ( 1 ) . هرگاه می‏خواهی كاری را
انجام دهی ، اول درباره عاقبت آن كار تدبر كن ، بعد تصميم بگير .
اساسا لغت تدبر كه از ماده " دبر " هست ، همان مفهوم عاقبت بينی‏
را دارد . " تدبر " و " ادبار " از يك ماده هستند . اقبال و ادبار
كه ما می‏گوئيم ، " اقبال " رو آوردن است و " ادبار " پشت كردن . "
تدبر " معنايش اين است كه انسان آن نهايت امر ، آن عاقبت كار ، و آن‏
پشت سر كار را ببيند تنها چهره كار را نبيند . هر كاری يك

پاورقی :
. 1 بحار . 339 / 71

384