انجام می‏دهم و عبادت می‏كنم ، پس نيازی به آن عبادت كه روحش ذكر خدا و
خلوت با خدا و فراموش كردن غير خدا و انقطاع از غير خداست نيست . نه‏
، آن عبادت در جای خودش به هر حال لازم است . اگر آن نباشد ، اين صورت‏
نمی‏گيرد . و آن يعنی كاری كه محض عبادت است و هيچ مصلحتی غير از
عبادت ندارد .
ما در اسلام دو جور كار داريم ، يك كار را اصطلاحا می‏گويند عبادت محض‏
، يعنی كاری كه مصلحتی غير از عبادت ندارد ، مثل نماز . يك كارهای ديگر
داريم كه مصلحتهای زندگی است و ما می‏توانيم آنها را به صورت عبادت‏
درآوريم و بايد هم درآوريم . پس مطلبی كه جنابعالی فرموديد كه هر كار
وقتی كه در راه رضای خدا و برای خدا باشد عبادت است ، بسيار مطلب‏
درستی است ولی به شرط اينكه اشتباه نشود كه پس اين بی‏نياز كننده ماست‏
از آن عبادتيكه اصلا كارش فقط اين است كه انسان توجه به خدا دارد و
استغفار می‏كند . نه ، اين ، انسان را از آن بی‏نياز نمی‏كند . پيغمبر هم‏
هيچوقت خودش را از آن بی‏نياز نمی‏دانست ، اميرالمؤمنين هم خودش را از
آن بی‏نياز نمی‏دانست ، و هيچ انسانی از آن بی‏نياز نمی‏شود .
س : آيا انسان در كارها به هر حال تحت تأثير يك ميل نيست ؟ وقتی‏
انسان كاری را انجام می‏دهد ، يا به خاطر حفظ آبرو است يا به خاطر مصلحت‏
خود و يا به خاطر دستور دين كه اگر آن را انجام ندهد در خود احساس‏
ناراحتی می‏كند . پس به هر حال انسان كار را تحت تأثير يك كشش و يك‏
نيرو انجام می‏دهد و اراده مستقل نيست . . .

348