سپاسگزارانه ، يعنی خدای خودش را می‏شناسد ، خدا را كه شناخت ، آنچه‏
دارد ، همه را از خدا می‏بيند ، و چون همه چيز را از خدا می‏بيند ، حس‏
سپاسگزاری ، او را وادار به عبادت می‏كند ، يعنی اگر نه بهشتی باشد و نه‏
جهنمی ، همان شناختنش خدا را و حس سپاسگزاريش او را وادار به عبادت‏
می‏كند ، و اين ، عبادت احرار است ، عبادت آزادگان .
آن اولی بنده طمع خودش است ، دومی بنده ترس خودش است ، سومی است‏
كه از قيد طمع و ترس آزاد است و فقط بنده خدا است .

رسول اكرم و عبادت

به همين مضمون حديث معروفی هست كه حتما اين را هم شنيده‏ايد كه پيغمبر
خدا شبها زياد به عبادت برمی‏خاست و به نص قرآن مجيد گاهی دو ثلث شب‏
، گاهی نصف شب و گاهی ثلث شب را عبادت می‏كرد ( 1 ) . عايشه كه می‏ديد
پيغمبر اينهمه از وقت شب را به عبادت می‏ايستد - كه در يك وقت آنقدر
پيغمبر اكرم روی پای مباركشان به عبادت ايستاده بودند كه پاهايشان ورم‏
كرده بود - روزی گفت آخر تو ديگر چرا اينقدر عبادت می‏كنی ؟ تو كه خدا
درباره‏ات گفته : « ليغفر لك الله ماتقدم من ذنبك و ما تأخر »( 2 )
خدا كه به تو تأمين داده . فرمود : « افلا اكون عبدا شكورا ؟ »آيا همه‏
عبادتها فقط برای ترس از

پاورقی :
. 1 لابد موارد فرق می‏كرد ، وقتهايی كه كار زياد داشتند و گرفتاری بيشتر
بود ، كمتر ، ولی از ثلث شب ديگر كمتر نبود ، و در وقتی كه فراغت‏
بيشتری داشتند تا دو ثلث شب هم به طول می‏انجاميد .
. 2 سوره فتح ، آيه . 2

330