می‏گويی ؟ لابد می‏گويی وجود دارد . اگر بگويند به چه دليل ، آيا می‏گويی من‏
كتاب " وسائل " را كه باز می‏كنم می‏بينم در آنجا نوشته حضرت امام جعفر
صادق فرموده خدا وجود دارد ؟ ! انكار عقل مستقل براساس اصالت حس ، يك‏
راهی است ، ولی انكار اصالت عقل براساس اصالت حديث ، به هيچ وجه‏
نمی‏تواند قابل قبول باشد ، چون اساسی‏ترين مسائل اسلامی ما ، غيب‏ترين [
آنهاست ] . خود قرآن تعبيرش " غيب " است : « الذين يؤمنون بالغيب‏
( 1 ) . غيب را چگونه می‏شود با حديث اثبات و استدلال كرد ؟ ما خود
امام جعفر صادق را به اين دليل قبول داريم كه می‏گوييم او امام است . چرا
امام است ؟ می‏گوييم چون وصی پيغمبر است و پيغمبر ، ائمه را معين كرده .
پيغمبر را به چه دليل قبول داريم ؟ می‏گوييم او را خدا فرستاده . خود
پيغمبر با دليل عقل بايد برايمان ثابت بشود . خدا به دليل عقل بايد
ثابت بشود ؟ اول بايد خدايی ثابت بشود ، پيغمبری ثابت بشود و بعد امام‏
جعفر صادق ثابت بشود و آنگاه حديثی را كه از امام جعفر صادق روايت شده‏
، اگر حديث درستی هست قبول بكنيم .
اما اگر بخواهيم كارمان را از اول از حديث شروع كنيم ، به هيچ جا
نمی‏رسيم .

عكس‏العمل افراط معتزله

اين نكته را عرض بكنم كه هميشه افراط و تفريط ها منشأ خرابی می‏شود .
معتزله كه طرفدار عقل شدند ، مقداری در كارها افراط

پاورقی :
. 1 سوره بقره ، آيه . 3

312