در آيات ديگر قرآن نيز هست كه با كافر جنگيدن هم يك حدی دارد ، يعنی‏
جايی می‏رسد كه اگر بيش از آن جلو بروند ، به تعبير خود قرآن ، اعتداء و
تجاوز از حد است ، كه در آيه ديگر می‏فرمايد :
« قاتلوا فی سبيل الله الذين يقاتلونكم و لا تعتدوا ان الله لا يحب‏
المعتدين »( 1 ) .
در راه خدا با مردمی كه با شما می‏جنگند بجنگيد ، ولی از حد تجاوز نكنيد
. مثلا آن وقت كه دشمن اسلحه‏اش را زمين می‏گذارد و می‏گويد تسليم ، آنگاه‏
كه ديگر تسليم شد و شمشيرش به روی شما كشيده نيست ديگر او را نكشيد .
يا مثلا متعرض بچه‏هايشان نشويد ، متعرض زنهايشان نشويد ، متعرض‏
پيرمردهايشان نشويد ، متعرض آباديشان ، درخت و چشمه‏هايشان نشويد ، همان‏
دستورهايی كه پيغمبر اكرم غالبا وقتی كه مسلمين می‏رفتند به جنگ ، به‏
صورت متحدالمال به آنها می‏فرمود .
بنابراين وقتی كه پای عدالت و نقطه مقابل آن ، ظلم در ميان باشد
می‏گويد در مورد كافران هم از حد تجاوز نكنيد ، به آنها ظلم نكنيد ، با
آنها هم به عدالت رفتار كنيد .
پس عدالت به هر حال بايد رعايت بشود . احسان به كافر را در جايی‏
اجازه می‏دهد كه اثر خوب داشته باشد ، اما آنجا كه اثر بد می‏بخشد - يا
برای خود او و يا برای مسلمين - مسلم اجازه نمی‏دهد . مثلا می‏گويند اسلحه‏
به كافر نفروشيد ( 2 ) . ولی ذكر می‏كنند كه اين در

پاورقی :
. 1 سوره بقره ، آيه . 190
. 2 البته اختصاص به اسلحه ندارد ، هر چيزی كه بنيه او را تقويت‏
می‏كند .

363