باشد ، چيزی را كه به عبادت ربط زيادی ندارد ولی در تعليم و تربيت مؤثر است ، در لباس عبادت - اعم از واجب و مستحب - پياده میكند و در ضمن آن میگنجاند ، مثل مسئله غسل ، مسئله وضو ، دائم الوضو بودن ، دائم الطهاره بودن - كه يكی از سنتهای اسلامی است - و غسلهای مستحبی به عناوين مختلف . به هر حال [ اسلام میگويد ] به نماز كه میايستيد بدن و جامهتان پاك باشد . اين خود يك برنامه نظافت است در ضمن عبادت . عبادت و حقوق اجتماعی كه ما روی يك فرش غصبی نشسته باشيم و يا روی يك فرش مباح . اينها قراردادهای اجتماعی است كه اين فرش مال شما باشد و آن فرش مال من ، من در مال شما تصرف نكنم و شما در مال من تصرف نكنيد . اينها يك دستوراتی است كه برای زندگی اجتماعی مفيد است و الا يك واقعيت و حقيقتی نيست كه مثلا اگر اين فرش مال من باشد يك كيفيت واقعی داشته باشد و اگر مال شما باشد يك كيفيت واقعی ديگر داشته باشد . مسئله عبادت يك امر واقعی است ، يعنی از نظر آن حالت و رابطه روانی كه ميان انسان و خدا برقرار میشود ، اين امور نمیتواند واقعا اثری در عبادت داشته باشد . بعضی چيزها اثر دارد ، مثلا اگر انسان دچار برخی عوارض جسمی و روحی باشد اصلا عبادت بر هم میخورد ، و اين عوارض مانع حضور قلب و توجه میشود . ولی امور مذكور چنين اثری ندارند . معذلك اسلام میگويد جايی كه در آن نماز میخوانی ، آبی كه با آن |