گرد آمدند ، وقتی جمع شدند آنان را مخاطب ساخته فرمود :
« انی رسول الله اليكم ، انی لشفيق عليكم ، لا تقولوا ان محمدا منا ،
فوالله ما اوليائی منكم و لا من غيركم الا المتقون ، فلا اعرفكم تأتونی يوم‏
القيمة تحملون الدنيا علی رقابكم و يأتی الناس يحملون الاخرش . الا و انی‏
قد اعذرت فيما بينی و بينكم و فيما بين الله عز و جل و بينكم و ان لی‏
عملی و لكم عملكم » ( 1 ) .
" من فرستاده خدا به سوی شما هستم ، من دلسوز شمايم . نگوييد كه محمد
از ماست . به خدا از ميان شما يا غير شما تنها پرهيزكاران ، دوستان من‏
اند و بس . مبادا روز قيامت بياييد در حالی كه شما دنيا را بر دوش‏
بكشيد و ديگران آخرت را . هان كه من عذری بين خودم و شما و بين شما و
خدا باقی نگذاشتم ، برای هر كس از من و شما عملش خواهد بود " .
. 3 تواريخ نوشته‏اند كه رسول اكرم ( صلی الله عليه و آله ) در ايام آخر
عمر خود ، شبی تنها بيرون آمدند و به گورستان بقيع رفتند و برای خفتگان‏
بقيع استغفار كردند . پس از آن به اصحاب خود فرمودند : جبرئيل هر سال‏
يك بار قرآن را بر من عرضه می‏كرد و امسال دو بار عرضه كرد ، فكر می‏كنم‏
اين بدان جهت است كه مرگ من نزديك است . روز بعد به منبر رفتند و
اعلام كردند كه موقع مرگ من فرا رسيده است . هر كس كه به او وعده‏ای‏
داده‏ام بيايد تا انجام دهم و هر كس از من طلبی دارد بيايد تا ادا كنم .
آنگاه به سخن خود چنين ادامه دادند :
« ايها الناس انه ليس بين الله و بين احد نسب و لا امر يؤتيه به خيرا
او يصرف عنه شرا الا العمل . الا لا يدعين مدع و لا يتمنين متمن ، و الذی‏
بعثنی بالحق لا ينجی الا عمل مع رحمة و لو عصيت لهويت . اللهم قد بلغت »
( 2 ) .
" ايها الناس ! ميان هيچكس و خدا خويشاوندی يا چيزی كه خيری به او
برساند يا شری از او دفع كند وجود ندارد جز عمل . همانا كسی ادعا نكند و
آرزو نكند و خيال نكند كه غير از عمل چيزی به حالش نفع می‏رساند . قسم به‏
كسی كه مرا مبعوث كرد ، نجات نمی‏بخشد مگر عمل توأم با رحمت پروردگار .
من نيز اگر عصيان كرده بودم سقوط كرده بودم . خدايا شاهد باش كه رسالت‏
خود را ابلاغ كردم " .

پاورقی :
. 1 بحار الانوار ، چاپ آخوندی‏ج 21 ، ص 111 نقل از كتاب " صفات‏
الشيعة " صدوق ( ره ) .
. 2 شرح ابن ابی‏الحديد ، چاپ بيروت ، ج 2 ، ص . 863

310