افرادی از كشورشان در گرسنگی و بيماری و جهل و بيخبری بسر برند ، آنچهمهم است سربلندی و افتخار كشورشان است . خرج اين برنامهها به قدریسنگين و كمرشكن است كه پشت مردم اين كشورها را خم كرده است و با وجوداينكه آن دولتها بيش از پنجاه درصد ثروت دنيا را با لطائف الحيلمیربايند باز دچار كسر بودجه هستند . مسأله اين است كه اگر بودجه كلان ، در يك برنامه اقتصادی يا بهداشتیيا فرهنگی كه به نفع عموم طرح شده است مصرف گردد ممكن است رفاه وآسايش و آزادی زيادی برای افراد ملت بوجود آورد ، ولی اگر اين بودجه ،صرف همين برنامهها گردد - در حالی كه همه افراد را له میكند - موجبافتخار و سيادت آن اجتماع میگردد . طرفداران اصالت اجتماع میگويند : در درجه اول بايد قدرت و افتخاراتاجتماع را مورد اهميت قرار داد ، و طرفداران اصالت فرد میگويند : دردرجه اول بايد منافع و آسايشها و آزاديهای افراد مورد توجه قرار گيرد .غرض از طرح اين موضوع ، توجه دادن به اين نكته است كه حساب جزء غيراز حساب كل است . ممكن است چيزی كه برای جزء زيانمند و زشت است برایكل سودمند و زيبا باشد . تفاوت ظرفيتها در مورد جامعههای بشری ، چنانكه گفتيم گاهی بين جزء و كل تزاحم پديدمیآيد ، يعنی گاهی لازم میآيد كه به خاطر رعايت صلاح اجتماع ، فردی ازحقوق خودش محروم گردد . ولی در مورد نظامات طبيعی جهان چنين نيست . دراينجا به هيچ جزئی به خاطر اينكه مجموعه جهان زيبا گردد ستم نشده است .از آنچه در بخش دوم تحت عنوان " راز تفاوتها " بيان كرديم روشن شدكه اختلافها و تفاوتهايی كه مجموعه جهان را به صورت يك تابلوی كامل وزيبا درآورده است اختلافهای ذاتی است ، پستها و موقعيتهايی كه درآفرينش برای موجودات ، معين شده است مانند پستهای اجتماعی نيست كهقابل تبديل و تغيير باشد . اين پستها نظير خواص اشكال هندسی ، ذاتی موجودات است . وقتی میگوييمخاصيت مثلث اين است كه مجموع زاويههايش برابر با دو قائمه است وخاصيت مربع اين است كه مجموع زوايايش برابر با چهار قائمه استمعنايش اين نيست كه |