انتخاب كند و چه محصولی بخواهد بدست آورد ، هر بذری انتخاب كند همانبذر عينا در مزرعه مستعد و مناسب اين جهان رشد داده میشود . بلی ، يك حمايت مخصوص از برای اهل حقيقت هست كه رحمت رحيميهناميده میشود ، دنيا طلبان از اين رحمت محرومند ، زيرا خواهان آن نيستند. ولی رحمت رحمانيه خدا در تمام مردم و در تمام مسيرها علی السويه جرياندارد . به قول سعدی :
| اديم زمين سفره عام اوست |
| بر اين خوان يغما چه دشمن چه دوست |
از آنچه در اين بحث گفته شد ، قسمتی از مسائل مورد بحث حل میگردد .روشن ساختيم كه حسن فعلی برای پاداش اخروی عمل كافی نيست ، حسن فاعلیهم لازم است ، حسن فعلی به منزله تن و حسن فاعلی به منزله روح و حياتاست ، و بيان كرديم كه ايمان به خدا و روز رستاخيز ، شرط اساسی و لازمحسن فاعلی است ، و اين شرطيت يك شرطيت قرار دادی نيست ، يك شرطيتذاتی و تكوينی است مانند شرطيت هر راه معين برای مقصد معين . در اينجا فقط اشاره به يك نكته لازم است و آن اينكه ممكن است كسیبگويد برای حسن فاعلی ضرورت ندارد كه حتما قصد تقرب به خداوند در كارباشد ، اگر كسی عمل خيری را به انگيزه وجدان و به خاطر عطوفت و رحمتی كهبر قلبش مستولی است انجام دهد ، كافی است كه عمل او حسن فاعلی پيداكند . به عبارت ديگر انگيزه انساندوستی برای حسن فاعلی كافی است ، همينكه انگيزه انسان " خود " نباشد حسن فاعلی پيدا میكند اعم از اينكهانگيزه " خدا " باشد يا " انسانيت " . اين نكته قابل تأمل است . در عين اينكه ما مطلب بالا را تأييد نمیكنيمكه فرقی نيست ميان اينكه انگيزه خدا باشد يا انسانيت ، و اكنوننمیتوانيم وارد اين بحث عميق بشويم ، در عين حال جدا معتقديم هر گاهعملی به منظور احسان و خدمت به خلق و به خاطر انسانيت انجام گيرد دررديف عملی كه انگيزهاش فقط " برای خود " است نيست . البته خداوندچنين كسانی را بی اجر نمیگذارد . در برخی احاديث وارد شده است كهمشركانی نظير " حاتم " با اينكه مشركند ، به خاطر كارهای خيری كه دردنيا كردهاند معذب نخواهند بود و يا تخفيفی در عذاب آنها داده میشود .از روايات زيادی كه در دست داريم كاملا میتوان اين مطلب را استفادهكرد : . 1 مجلسی عليه الرحمه از " ثواب الاعمال " شيخ صدوق از علی بن يقطيناز حضرت امام موسی كاظم ( عليهالسلام ) نقل میكند كه آن حضرت فرمود :
