کتابخانه الکترونيکي انهار

اينگونه افراد پيش خود فكر می‏كنند همانطور كه هيچ مانعی نيست كه فلان‏
رئيس ، مرؤوس باشد و مرؤوس ، رئيس ، چرا نبايد گوسفند بجای انسان ، و
انسان بجای گوسفند باشد ؟ چرا آن را گوسفند و اين را انسان قرار داد ؟
نمی‏دانند كه چنين چيزی محال است ، زيرا علت بودن علتی برای معلولی‏
معين ، و معلول واقع شدن معلولی برای علتی معين ، جعلی و قراردادی نيست‏
. اگر " الف " علت است از برای " ب " ، به خاطر خصوصيتی است كه‏
در ذات " الف " وجود دارد و آن را علت " ب " ساخته است ، و نيز
" ب " كه معلول " الف " است خصوصيتی دارد كه به خاطر آن ، مربوط
با " الف " گشته است ، و اين خصوصيت ، چيزی جز نحوه وجود آنها نيست‏
، و به همين دليل ، آن خصوصيت ، امری واقعی است نه اعتباری و عارضی و
قابل انتقال . عليهذا ارتباط هر علت با معلول خودش و ارتباط هر معلول‏
با علت خودش از ذات علت و ذات معلول بر می‏خيزد ، معلول به تمام ذات‏
خود مرتبط با علت است و علت نيز به تمام ذات خود منشأ صدور معلول‏
است .
از اينجا - همانطوری كه قبلا اشاره كرديم - روشن می‏گردد كه مرتبه هر
وجودی عين ذات او است و تخلف ناپذير است . درست مانند مراتب اعداد
. در يك صف اتوبوس ، افراد را می‏توان عقب و جلو كرد ، ولی مراتب‏
اعداد را نمی‏توان عقب و جلو كرد ، عدد پنج كه رتبه‏اش بعد از عدد چهار
قرار دارد ممكن نيست قبل از آن قرار بگيرد . قبل از عدد چهار ، جز عدد
سه چيزی نمی‏تواند باشد ، حتی اگر آن را پنج هم بناميم ، فقط نام را عوض‏
كرده‏ايم و محال است كه واقعيت آن را عوض كنيم .
بين همه موجودات جهان چنين نظامی ذاتی و عميق برقرار است . اين جمله‏
قرآن كريم درباره فرشتگان كه می‏گويد : « و ما منا الا له مقام معلوم »( 1
) " نيست از ما كسی مگر آنكه مقام معلومی دارد " درباره همه موجودات‏
صادق است . هر چيزی جای خاصی دارد و فرض آن در غير جای خودش مساوی با
از دست دادن ذات آن است و خلف است ( 2 ) .

نظام عرضی

علاوه بر نظام طولی كه ترتيب موجودات را از لحاظ فاعليت و خالقيت و
ايجاد

پاورقی :
. 1 صافات / . 164
. 2 برای تفصيل بيشتر به كتاب " اصول فلسفه و روش رئاليسم " مقاله‏
هشتم و نهم مراجعه شود .