خوشبختی صفحات بی روح آن را تشكيل می‏دهد ، زيرا اين دوره‏ها ادوار توافق‏
بوده‏اند و چنين رضايت و خرسندی گرانبار ، سزاوار يك مرد نيست . تاريخ‏
در ادواری درست شده است كه تناقضات عالم واقع به وسيله پيشرفت و
تكامل حل شده است " ( 1 ) .
قرآن كريم برای بيان تلازم سختيها و آسايشها می‏فرمايد :
« فان مع العسر يسرا 0 ان مع العسر يسرا »( 2 ) .
" پس حتما با سختی ، آسانيی است ، حتما با سختی آسانيی است " .
قرآن نمی‏فرمايد كه بعد از سختی ، آسانيی است ، تعبير قرآن اين است كه‏
با سختی ، آسانيی است ، يعنی آسانی در شكم سختی و همراه آن است ، و به‏
قول مولوی : " ضد اندر ضد پنهان مندرج " .

زندگی در مردن و در محنت است

آب حيوان در درون ظلمت است

اينجا نكته لطيفی هست كه فهم آن به نقل تمام آيات اين سوره بستگی‏
دارد :
« بسم الله الرحمن الرحيم الم نشرح لك صدرك 0 و وضعنا عنك وزرك 0
الذی انقض ظهرك 0 و رفعنا لك ذكرك 0 فان مع العسر يسرا 0 ان مع العسر
يسرا 0 فاذا فرغت فانصب 0 و الی ربك فارغب »( 3 ) .
روی سخن با شخص پيغمبر اكرم ( صلی الله عليه و آله و سلم ) است . اين‏
سوره ، خاص آن حضرت است :
" به نام خدای رحمان رحيم " .
" آيا به تو ، سعه صدر نداديم ؟ باری كه پشت تو را خم كرده بود از
دوشت برگرفتيم ، آوازه‏ات را بلند ساختيم ، پس :
حتما با سختی آسانيی همراه است ، حتما با سختی آسانيی قرين است . پس‏
زمانی كه آسوده شدی به كوشش پرداز و بسوی پروردگار خويشتن متوجه شو " .

پاورقی :
. 1 " تاريخ فلسفه " ويل دورانت ، ترجمه دكتر عباس زرياب خوئی ،
ص 249 - 250
. 2 انشراح / 5 و . 6
. 3 سوره انشراح .

151