آفريدن كشش و امتداد و بعد و حجم و تقدم و تأخر ، ميان آفريدن جسم و
آفريدن كشش و امتداد ، دوگانگی نيست .
قرآن كريم در اينجا تعبير بسيار لطيفی دارد ، از زبان موسی بن عمران (
عليه السلام ) نقل می‏كند كه وقتی فرعون از وی و برادرش هارون می‏پرسد كه‏
پروردگار شما كيست ؟ موسی ( ع ) جواب می‏دهد :
« ربنا الذی اعطی كل شی‏ء خلقه ثم هدی »( 1 ) .
" پروردگار ما آن كسی است كه به هر چيز ، آفرينش خاص آن چيز را
داده است و سپس آن را به سوی هدف رهبری كرده است " .
نكته جالبی كه مورد نظر است از كلمه " خلقه " استفاده می‏شود . از
اضافه به ضمير ، چنين استنباط می‏شود كه هر چيز ، خلقت خاصی دارد كه مال‏
خود او است ، يعنی هر چيز فقط گونه‏ای خاص از وجود را می‏تواند بپذيرد و
بس ، و خدا همان خلقت خاص را به آن می‏دهد . نبايد پنداشت كه اشياء ،
طور ديگری بوده‏اند و خدا آنها را به اين صورت كه هستند در آورده است ،
و يا لااقل امكان داشته كه طور ديگر و خلقتی به گونه‏ای ديگر ، بهتر يا
بدتر از اينكه دارند داشته باشند و خداوند اين گونه بالخصوص را ، علی‏
رغم آن امكانات ، برگزيده است . حقيقت اين است كه جهان تنها به همين‏
جور كه هست امكان وجود داشته است و هر جزء از اجزاء جهان نيز آفرينش‏
معينی درباره آن امكان داشته است و خدا همان آفرينش را به آن داده است‏
.
قرآن ، اين مطلب را با يك تمثيل لطيف بسيار عالی بيان كرده است .
قرآن به آب باران كه از بالا می‏ريزد و تدريجا سيل تشكيل می‏دهد و آب در
بستر نهرها و جويها و رودخانه‏های مختلف قرار می‏گيرد مثل می‏زند ،
می‏فرمايد :
« انزل من السماء ماء فسالت اودية بقدرها »( 2 ) .
" خدا از آسمان آبی فرود آورد و هر رودخانه‏ای به قدر ظرفيت خودش‏
سيلان يافت " .
يعنی رحمت پروردگار ، هيچ موجود مستعدی را محروم نمی‏سازد ، ولی‏
استعداد و

پاورقی :
. 1 طه / . 50
. 2 رعد / . 17

148